Wil jij ook zelf visleer maken? Ga direct aan de slag!

In de prehistorie gebruikte men dierenhuiden voor allerlei doeleinden, zoals kleding (waaronder riemen en schoenen), buidels, tenten, dekens/beddegoed, e.d. Om de huiden langer goed te houden werd er leer van gemaakt. Het leer van vroeger lijkt niet echt op het gladde en soepele leer wat wij in het heden tot onze beschikking hebben. Vaak zat het haar er nog op, als een vacht, of werd de huid juist erg taai. Er zijn verschillende primitieve technieken bekend om van dierenhuiden leer te maken. Welke methodes precies in de prehistorie zijn gebruikt, is niet bekend. Wel weten we welke dieren en middelen zij tot hun beschikking hadden, waardoor we een idee van de mogelijke werkwijze hebben. In dit artikel leggen wij u uit hoe u thuis aan de slag kan met visleer maken.

https://youtu.be/RKPIyQxSiGo

Leerlooi technieken

Er zijn talloze manieren om huiden te bewerken, zodat zij langer mooi blijven en beter bestand tegen de elementen. Zoals de naam al een beetje weggeeft, werd voor het looien in eerste instantie looizuur gebruikt uit planten, met name uit boombast van bijvoorbeeld eik en kastanje. In de prehistorie werden huiden waarschijnlijk niet altijd echt gelooid, waarbij de eiwitten blijvend onoplosbaar worden gemaakt. In plaats daarvan werd de huid schoongemaakt en gedroogd. De huid kon nog iets flexibeler worden gemaakt door deze herhaaldelijk over een paal of ander solide object te wrijven. Soms werd de huid wel bewerkt met stoffen die de huid soepeler en weerbaarder konden maken, zoals hersenen (er wordt wel gezegd dat bijna elk dier genoeg herseninhoud heeft om zijn/haar eigen huid mee te bewerken), ei(-geel), olie, urine, etc. Bij looien maak je vetten onoplosbaar.

Visleer maken

Van bijna elke dierenhuid is leer te maken, dus ook van de huid van vissen. Het is misschien moeilijk voorstelbaar, omdat de huid vrij dun is; maar toch is vissenhuid heel sterk en heeft waterafstotende eigenschappen doordat het van zichzelf al vrij rijk aan olie is. Vandaag wordt vissenleer ook nog gebruikt, bijvoorbeeld in schoeisel, waar het een reptiel-achtige look geeft. Van elke vis kan de huid worden gebruikt, maar het is wel handig als de vis een beetje van formaat is. Zowel vissen met- als zonder schubben zijn bruikbaar. Eigenlijk kan vissenhuid zo gelooid worden als alle andere dierenhuiden, maar er moet wel gelet worden op de temperatuur: vissenhuid kan niet tegen warme temperaturen en is dan ook niet geschikt om te koken of in heet water te laten weken.

Hieronder zal ik stapsgewijs uitleggen hoe je van een vissenhuid ruwe leer kan maken.

Visleer maken
Benodigdheden:
– Vishuid (in het voorbeeld wordt de huid van zalm gebruikt);
– Een mes, schelp, of ander niet-te-scherp voorwerp;
– Ei en plantaardige olie (bijv. zonnebloemolie);
– Een bak of emmer;
– En een houtvuur met molm hout.

Stap 1 visleer maken: de huid schoonmaken

Afhankelijk van de huid, zal deze nog in enige mate schoon moeten worden gemaakt. De huiden die ik heb gekregen van mijn visboer, waren al vrij schoon. De binnenkant van de huid moet schoon worden geschraapt met een mes of ander voorwerp. Pas op met erg scherpe voorwerpen, deze kunnen de huid snijden. Soms helpt het het mes in een hoek op de huid te zetten en dan te schrapen. We kunnen bijvoorbeeld een benen mes, een ijzeren mes of een vuurstenen schrabber gebruiken. Al deze gereedschappen werken goed voor dit doel. Ga door tot de huid glad aan voelt.

De buitenkant van de huid moet worden ontdaan van schubben. Doe dit door te schrapen tegen de groeirichting van de schubben in, ze zullen dan snel loslaten.

Hierna de huid grondig spoelen met koud of lauw water en goed uitwringen. De huid heeft iets weg van een reptiel.

Stap 2 visleer maken: de huid weken

De huid moet worden geweekt. De huid wordt gelegd in een bak met het ei-mengsel (eieren en plantaardige olie). De gehele huid moet worden ingesmeerd. Door de schone huid te weken in een mengsel van geëmulgeerde oliën (zoals hersenen, eidooiers of plantaardige olie), wordt deze zacht en beter bestand tegen de elementen. Het vocht in de huid moet worden vervangen door de oliën. Zelf gebruikte ik een mengsel van hele eieren en zonnebloemolie. De eidooier is het werkzame deel van het ei. Het mengsel heb ik in een bak gedaan samen met de huid. De huid moet aan alle kanten bedekt zijn met het mengsel en daarna ongeveer 24 uur weken.

Stap 3 visleer maken: het bewerken van de huid

Na het weken wordt de huid weer schoongespoeld en uitgewrongen. Verwijder zoveel mogelijk vocht door te wringen. De huid wordt het mooiste als deze goed in beweging wordt gehouden tot deze helemaal droog is. Je kunt de huid alvast rekken, door deze bijvoorbeeld over de rand van een paal of tafel te trekken/bewegen (zowel in de lengte- als in de breedterichting van de huid). Je zult merken dat de huid nog steeds erg sterk is. Je mag de huid af en toe laten rusten. Wel is belangrijk de huid continu in beweging te houden als deze bijna droog is. De huid voelt dan nog wat klam aan. Doe je dit niet, krijg je een ineengekrompen en harde huid.

Figuur 10: Tussendoor kun je de huid laten rusten om te drogen tot deze klam aan voelt (maar niet droog).

Stap 4 visleer maken: het roken van de huid

Deze laatste stap is nodig om de huid waterproof te maken. De rook gaat bovendien schimmel- en bacteriegroei tegen. Soms kan de kleur van een huid ook veranderen door rook. Je kunt de huid boven een laag (niet te heet!) vuur roken. De bedoeling is dat de huid zoveel mogelijk rook vangt, maar niet verhit wordt. Gebruik dan het beste molm hout om veel rook te produceren. Na het roken kan de huid weer wat stug aanvoelen. Door de huid weer flink te bewegen zal deze weer soepeler worden.
Na deze vier stappen is de huid leer geworden en klaar om te worden gebruikt voor het maken van schoenen, kleding, tasjes, lantaarns, riemen, etc. Ik heb gemerkt dat de vishuiden met deze methode niet heel erg zacht worden, maar vaak licht doorzichtig blijven (Figuur 11). Dit geeft een heel grappig effect voor bijvoorbeeld een lantaarn, maar maakt het leer minder geschikt voor kleding. Hieronder ziet u een prachtige parka van visleer (Figuur 12).

Yvonne Ording, vrijwilliger bij het Hunebedcentrum heeft de techniek toegepast in het maken van een hoedje. Zie foto.

Aanvullingen vanuit het Oertijdpark

Donkere huiden zijn te krijgen door schors te gebruiken. In het Oertijdpark zijn huiden te zien die 7 dagen een sterk aftreksel zijn gelegd. Elke dag is het aftreksel ververst, na het uitspoelen zijn de huiden klaat om te rekken en te strekken.

Gebruik eidooiers en niet het hele ei. Aan het eimengsel kan een vinger handcreme worden toegevoegd. Olijfolie werkt ook prima. We moeten nog verder onderzoeken of dit iets uitmaakt.

In plaats van insmeren zouden we eerder zeggen `lekker in-masseren`(erin wrijven dus en dan laten staan).

De huidjes blijven veel mooier als je de schubbenkant niet ergens overheen trekt. Alleen met de vleeskant doen ! Tijdens het rekken en trekken de huid tussendoor steeds in de `neutrale` stand brengen (terug laten veren). Dit voorkomt golvende randen. De randen zijn dan teveel   uitgerekt t.o.v. het middenstuk. Niet mooi en lastiger te verwerken.

Het hangt van het weer af hoe snel de huidjes droog zijn. Mocht het in de beschikbare tijd niet lukken dan worden de huidjes meegegeven in een plastic zakje en kan de deelnemer thuis afmaken.

Bij het verwijderen van de vetten – niet peuteren.

Het roken is leuk, maar niet noodzakelijk. Waterproof maken kan ook met vet/olie. Ik zou handcreme gebruiken, is goed voor   onze handen dus ook voor vishuidjes. Ze worden er lekker zacht van.

Verschillende soorten vis kunnen worden gebruikt – kabeljauw, makreel, forel, zalm. Makreel is lastig door vet.