Op maandag 9 mei mocht ik een gastcollege geven over hoe 3D-technologie kan worden gebruikt voor het zichtbaar maken van archeologie. Deze les was onderdeel van een nieuw lesprogramma Cultuur en Erfgoed op het Hondsrug College. Via dit programma probeert het Hondsrug College via nieuwe technologie (het scannen van objecten met een 3D-scanner) de leerlingen in contact te brengen met cultuur en erfgoed. In dit geval is gekozen om de hunebedden op de Hondsrug te digitaliseren en dit is niet voor niks. Hunebedden zijn de oudste monumenten van Nederland en op één hunebed na zijn alle hunebedden te vinden in Drenthe.
In dit artikel wil ik een kort overzicht geven van deze gastles en dus ook onze ervaringen met 3D-technologie tot nu toe. Deze programmalijn heeft eerder gedraaid op de partner school Het Globe College in Utrecht. Wilt u meer weten over het onderwijsprogramma, lees dan deze artikelen:
http://nextculture.rotslab.nl/index.php/2016/05/16/eerste-les-cultuur-en-erfgoed-op-het-hondsrug-college/
http://nextculture.rotslab.nl/index.php/2016/05/25/hunebedden-scannen-in-emmen/
Projecten 3D
Via het project ‘De 3D-printer’ in het Hunebedcentrum en het Europese project OpenArch hebben de medewerkers van het Hunebedcentrum veel informatie opgedaan omtrent de toepassingen van 3D-technologie en het zichtbaar maken van archeologische resten. Archeologische resten zijn vaak niet zichtbaar op sommige archeologische monumenten na, denk aan de hunebedden, grafheuvels, raatakkers, kastelen en karrensporen. De archeologische opgravingen leveren twee soorten informatie op: grondsporen van menselijke activiteiten en archeologische vondsten. De echte waarde van de archeologie is het vertellen van een verhaal. Archeologen proberen dan ook een verhaal te vertellen door te kijken naar de informatie en deze aan elkaar te verbinden.
Archeologie & publiek
Om de grondsporen van gebouwen aan het grote publiek te laten zien, worden bij diverse musea reconstructies gebouwd. Deze archeologische openluchtmusea met reconstructies bieden een unieke omgeving om het verhaal te vertellen, om het publiek te laten zien hoe de mensen hebben geleefd, om het publiek zelf te laten ervaren hoe het is om in de prehistorie te leven en om experimenten te doen om te achterhalen wat het verhaal is achter een grondspoor of vondst.
Ook de vondsten worden gereconstrueerd in musea. Van de objecten uit de prehistorie blijven vaak onderdelen bewaard, zoals de vuurstenen bijl van een bijl die in een houten steel zat, een scherf van een ooit complete pot, de pijlpunt van een pijl en ga zo maar door. Plantaardige resten, leer en textiel vergaan vaak en blijven alleen bewaard in unieke omstandigheden, denk aan zuurstofarme omgevingen. De veenoffers (denk aan de veenlijken) zijn zo’n voorbeeld van unieke omstandigheden met unieke vondsten.
Toepassingen 3D-technologie in de archeologie
Met de komst van 3D-technologie is meer mogelijk. Via de 3D-animaties kunnen de archeologische vondsten een verhaal vertellen. Via het project HunebedXperience hebben we een begrafenis bij een hunebed tot leven gebracht gebaseerd op de laatste ideeën vanuit archeologisch onderzoek. De begrafenis ging gepaard met rituelen, kijk hier voor de animatie: http://www.ontdekhetverleden.nl/xperience/index.html.
De laatste jaren zijn de technologie in 3D-printen en 3D-scannen enorm ontwikkeld en dit gaat steeds sneller. Inmiddels is de technologie bereikbaar voor velen door de lage kosten en de makkelijke toepassingen en software. Om het verhaal te kunnen vertellen kunnen naast echte reconstructies nu ook virtuele 3d-reconstructies worden gemaakt. Zo kunnen meerdere reconstructies en dus meerdere verhalen worden getoond aan het publiek in plaats van slechts één reconstructie en één verhaal. In de voorbereiding van de bouw van het Oertijdpark van het Hunebedcentrum hebben studenten 3D-modellen gemaakt om het publiek en de medewerkers alvast te laten zien wat er ging komen. Interesse om ook een model uit te printen, kijk op https://sketchfab.com/Hunebedcentrum/models.
Scannen en printen van archeologische objecten
Bij vondsten kan deze technologie ook een belangrijk rol spelen. Als Hunebedcentrum willen we onze collectie aan archeologische objecten inscannen en delen aan het grote publiek. Dit heeft meerdere doeleinden. Ten eerste kunnen we de objecten scannen en aanpassen zodat het 3D-project het object laat zien zoals het er in de prehistorie uitzag. Zo kunnen we een pot laten zien zonder breuklijnen en met complete versieringen. Zo kan een object met een afdruk van ander object worden gescand en kan de afdruk worden geprint. Voorbeeld is de indruk van takken in klei, deze takken kunnen worden geprint en zo misschien worden gedetermineerd. Van een fragment kan een compleet object gemaakt worden mits voldoende informatie en kennis van technologie en object. Inmiddels is een trechterbeker gescand en geprint. Over het proces hiervan is een leuk artikel verschenen in het Dagblad van het Noorden:
http://issuu.com/hunebedcentrum/docs/dvhn-3d-hunebedcentrum?e=0/36046554
Ten tweede kunnen we onze collectie voor iedereen bereikbaar maken. Door de collectie online te zetten verdwijnen grenzen en kan iedereen een object printen of het nu gaat om een archeoloog uit Azië, een leerling op school in Afrika, een onderzoeker in Engeland, en ga zo maar door.
Veel tijd wordt besteed door onderzoekers om objecten te bekijken. Door de collectie online te zetten kunnen onderzoekers het object onderzoeken zonder grote tijdsinvestering en hoge kosten. Op basis van de print kunnen de onderzoekers sommige vragen al beantwoorden en kan de onderzoeker gerichter onderzoek doen.
Ook zijn sommige objecten zo kwetsbaar dat zij zouden beschadigen bij onderzoek. Door deze objecten te scannen en te printen kunnen diverse onderzoekers het object toch bekijken en blijft het object intact.
Voor experimenten om het verhaal achter een object te achterhalen kan het echte object nooit gebruikt worden en dus werden altijd replica’s gebruikt om het experiment uit te voeren.
Bij de Universiteit van Exeter zijn nu experimenten gedaan waarbij in plaats van replica’s 3D-prints werden gebruikt om experimenten te doen. Het voordeel hiervan is dat de kosten voor de aanschaf van replica’s vrij hoog zijn door de exclusiviteit. Dit is te verklaren door de arbeidsintensiviteit en het gering aantal ambachtslieden die beschikken over de kennis. Voor de 3D-printer geldt dat je het model moet verkrijgen, maar daarna kan gemakkelijk een scan/print worden gemaakt tegen geringe kosten van grondstoffen en elektriciteit.
Ten derde kan het publiek en de onderzoeker het object via zintuigen voelen, onderzoeken en beleven. Echte objecten mogen niet door het publiek worden vastgehouden, maar het vasthouden van een replica maakt duidelijk hoe het object voelt. Decoratie kan zo beter worden waargenomen, bijvoorbeeld de versieringen op de aardewerken potten.
Bij gasten met visuele beperking kan deze technologie een manier zijn om erfgoed dichtbij te brengen en te laten ervaren. Bij educatieve programma’s kunnen leerlingen worden uitgedaagd om via het zintuig voelen het object tot zich te nemen. De leerling kan omschrijven wat hij/zij voelt en probeert daarna te achterhalen wat voor object het is. Ook kan de leerling worden uitgedaagd om na te denken over het gebruik van het object. Ook de leerlingen van het Hondsrugcollege ervoeren dat een object alleen voelen lastig is om te bepalen wat zij in handen hadden. De Universiteit van Exeter heeft gebruik gemaakt van theatertechnieken waarbij je handen de replica voelen, maar je neemt waar dat je vingers om het echte object zitten door theatertechnieken: een unieke ervaring waarbij je als bezoeker het museumbezoek meer ervaart, zie Figuur 8.
De komende maanden zullen we meerdere objecten uit de collectie online zetten. Inmiddels kunt u al wel een echte trechterbeker uitprinten:
trechterbeker
by Hunebedcentrum
on Sketchfab
Auteur: Nadine Lemmers
Wilt u meer weten, neem contact met Nadine Lemmers (nlemmers@hunebedcentrum.nl).
