Vuur maken in de prehistorie kan door het vuurslaan met vuursteen en iets ijzerhoudends (markasiet, vuurslag, firesteel, etc.). De vonken die ontstaan moeten worden opgevangen door tondel oftewel tonder. Dit zegt mensen vaak niet veel, maar een goede tondel is onmisbaar! Wat is nu eigenlijk tondel?
Tondel oftewel tonder
Tondel of tonder is een licht ontvlambaar materiaal en wordt gebruikt bij het maken van vuur. Bij het vuurslaan worden de vonken opgevangen door tondel. Als de vonk in contact komt met het materiaal gaat het gloeien en roken. Door te blazen (zuurstof toevoegen) en toevoegen van brandstof (fijn materiaal: hout, riet, berkenbast, etc.) kan de vonk uitgroeien tot een vlam en uiteindelijk tot een vuur.
.JPG)
De naam tondel komt van de tonderzwam (Fomes fomentarius). Tonder is later tondel geworden. Later is de naam tondeldoos bedacht als naam voor een doos waarvan de inhoud bestond uit tondel. In het tondeldoosje zat ook een vuursteentje en metalen ring (vuurslag). De ring bestond uit koolstof houdend ijzer. Met de komst van de lucifers verdween het gebruik van de tondeldoos in het begin van de 20e eeuw. De tonderzwam komt voor op de berk, maar ook op de beuk en populier.
De ijsmummie Ötzi leefde zo’n 5.000 jaar geleden in het Alpengebied en bij hem zijn zowel de tonderzwam als berkenzwam aangetroffen.
Soorten tondel
Tondel kan gemaakt worden van de tonderzwam, maar er zijn vele soorten van tondel:
• Droge dennennaalden, mossen, bladeren of gras;
• Berkenschors;
• Dode, staande guldenroede (1 seizoen oud);
• Doek, pluizen, gerafeld touw (plantaardig);
• Verkoold linnen of katoen;
• Katoenen ballen, watten, wattenstaafjes en tampons;
• Één of meer uitgeplozen sigarettenfilters;
• Papieren handdoeken, wc-papier, keukenrol, papieren zakdoekjes, pluisjes van linnen en katoen (uit wasdroger bijvoorbeeld);
• Droog brood of knäckebröd en schoensmeer;
• Hout in het proces van rotten of verkoold hout;
• Dons van lisdodde, wilgenroosje, distel, paardenbloem;
• Haren van de onderkant van de bladeren van de bijvoetplant en het klein hoefblad;
• Zwammen: berkenweerschijnzwam (Inonotus obliquus), berkenzwam (Piptoporus betulinus) en tondelzwam (Fomes fomentarius);
• Kleine takjes;
• Tondelhout van grenen;
• Staalwol;
• En geschoren magnesium of andere aardalkalimetalen.
Het bereiden van tondel van de tonderzwam
In het artikel Hoe maak ik van de tonderzwam (tondelzwam) goede tondel? gaan we hier verder op in.
Het bereiden van tondel van dons :
1. De distel, paardenbloem, lisdodde of wilgenroosje ontpluizen en drogen;
2. Klaar voor gebruik.
Omdat wij op grote schaal tondel nodig hebben, werken wij alleen met verkoold linnen en katoen. De lisdodde staat op Nederlandse Rode Lijst (planten). Een bijkomend voordeel is dat dit de gemakkelijkste tondel is om te maken en te gebruiken.
Het bereiden van tondel van linnen:
1. Je maakt rolletjes van linnen en stopt ze in container met een gaatje;
2. Zet de container op het vuur en zorg ervoor dat de deksel er niet af kan springen;
3. Door de hitte komt er gas vrij en dat gaat via het gat naar buiten;
4. Het gas verbrandt in een prachtige vlam;
5. Na minstens 10 minuten is het gas opgebrand (de vlam is weg);
6. Haal de container van het vuur en laat het afkoelen;
7. Het linnen is prachtig verkoold;
8. Klaar voor gebruik.
Door Nadine Lemmers en Sabine van Wijk
