Hulst (latijnse naam: Ilex aquifolium) is een veel voorkomende tuinplant of haag en een takje met besjes en blaadjes ontbreekt in vrijwel geen enkel kerststukje. Hulst komt voor in West- en Zuid-Europa, Noord-Afrika, en Zuid- en West-Azië. De boom blijft altijd groen, zij kan 10 – 25 meter hoog worden. Er is een vrouwelijke en een mannelijke soort.
Gebruik van de prehistorie tot nu
Tijdens het atlanticum (9000 tot 5800 jaar geleden), de warmste periode van het holoceen, rukte de hulst samen met klimop en maretak op tot in Denemarken. In onze streken is de aanwezigheid van hulst vanaf circa 6000 voor Christus aangetoond. Oudere vondsten in centraal Frankrijk en de Britse eilanden worden gedateerd op tienduizend jaar geleden. In de bodem van het Mantingerbos zijn zaden gevonden die een ouderdom hebben van 8.000 jaar (VAN GINKEL 2016).
In het oude Rome werden hulsttakken en besjes gebruikt om het huis te verfraaien. Vroeger werden de topbladeren, die minder stekelig zijn, gebruikt als veevoer. Hulstbessen zijn niet eetbaar door de giftige stoffen, zoals ilicine. Na de vorst verdwijnt deze stof echter en worden de besjes gegeten door vogels, knaagdieren en herten.
Uit hulst kan een gele kleurstof (ilexanthine) gewonnen worden. Thee van hulstbladeren is in de volksgeneeskunde jarenlang gebruikt als koortsverlagend middel en vochtafdrijvend middel. Deze laatste eigenschap zou het een goede plant maken om oedeem, jicht en andere reumatische aandoeningen te bestrijden.
Medicinaal gebruik
Vroeger werd er thee getrokken van de hulstblaadjes. Dit werd toegepast bij jicht en bronchitis en het zou een medicijn zijn tegen verstopping en epilepsie. Opvallend is dan weer dat hulst ook wordt ingezet bij diarree. Verstopping en diarree kunnen tegelijk voorkomen zoals bij “overloopdiarree”, waarbij dunne ontlasting zich een weg baant langs de harde ontlasting die juist de verstopping veroorzaakt. Er is dus een breed indicatiespectrum van aandoeningen die meestal geen enkele verwantschap met elkaar hebben.
De bladeren van hulst worden in de maanden mei en juni geplukt en gedroogd om later thee van te trekken. In tegenstelling tot de vruchtjes zijn de bladeren van de hulst niet giftig. Vroeger werden jonge bladeren ook wel gebruikt als veevoer. In de bladeren zitten looistoffen of tanninen, saponinen of zeepstoffen, xanthinen zoals theobrominecaffeine, cafeïne, koffiezuur, bitterstoffen zoals ilicine en flavonoïden.
Aan saponinen worden veel verschillende gunstige werkingen toegedicht. De chemische structuur van saponinen heeft een steroïde basisstructuur, er is enige gelijkenis met cholesterol, galzouten en vitamine D. Saponinen zijn een voorstadium van bijnier- en geslachtshormonen. Saponinen zitten in veel groenten zoals aardappelen, sojabonen, erwten, tomaten en knoflook. Opname van voedsel en verwijderen van afvalstoffen zouden worden gestimuleerd door saponinen. Het zou wel zaak zijn dat zij niet in de bloedbaan geraken omdat dan celwanden van rode bloedlichaampjes afgebroken zouden kunnen worden. Zeepkruid, dat veel saponinen bevat, werd vroeger gebruikt om de was ermee te doen.
Xanthinen zijn een groep stoffen die tot de jaren 80 van de vorige eeuw vaak werden voorgeschreven bij de behandeling van astma of bronchitis. Theophylline, een afgeleide van xanthines was een veel gebruikte luchtwegverwijder. Nadeel van theofylline was echter dat relatief hoge doseringen nodig waren om effectief te zijn en dat er dan snel vervelende bijwerkingen optraden, zoals misselijkheid en maag-darm problemen. Of thee van hulstbladeren daarom erg effectief geweest zal zijn menen wij te mogen betwijfelen.
Ilicine is een sterk braakopwekkende stof, kinderen kunnen na het eten van slechts 5 besjes al hevig gaan braken, volwassenen zouden meer (20-30 bessen) moeten eten voordat zij er last van krijgen. Verder kan het eten van de besjes leiden tot misselijkheid, buikkrampen, wijde pupillen, hoge lichaamstemperatuur, en slaperigheid. Kinderen, maar ook volwassenen zullen door al deze snel optredende klachten niet snel te veel van de bessen eten, fatale gevolgen hoeft het eten daarom niet te hebben.
Hoe effectief de behandelingen en toepassingen werkelijk waren, daar moeten minstens de nodige kanttekeningen bij geplaatst worden.
Voedsel?
Geroosterd zaad van de knalrode hulstvruchten werd vroeger gebruikt als koffievervanger. Bladeren kunnen worden gedroogd, verkruimeld en gemengd als onderdeel van de thee.
Bronnen
Inheemse bomen en struiken in Nederland en Vlaanderen. Maes B, ed. Boom, Amsterdam: 2006;158-160
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/138885-de-geneeskracht-van-hulst.html
VAN GINKEL, J., 2016. Blij met bomen. Het Drentse Boek, Beilen.
Door Eric Duiverman & Nadine Lemmers
