Van het geslacht kornoelje zijn drie soorten inheems. De rode kornoelje (Cornus sanguinea) en de gele kornoelje (Cornus mas) zijn struiken. De Zweedse kornoelje is een zeldzame kruidachtige plant die in ons land alleen in Drenthe gevonden wordt. Kornoeljes hebben kruisgewijs tegenoverstaande bladeren. Verwarring met wegedoorn en wilde kardinaalsmuts is mogelijk, maar die hebben gekarteld-gezaagde bladeren.
Rode Kornoelje (Cornus sanguinea)
De rode kornoelje dankt zijn naam aan de in de zon roodkleurende twijgen. De struik groeit in heggen en loofbossen met de voorkeur voor vochtigheid en toch wat voedselrijke bodem. De struik kan wel drie meter hoog worden. De witte bloemen van de rode kornoelje staan in een soort schermpje of tuil. De bloeitijd is mei-juni. Rode kornoelje heeft zwarte besachtige steenvruchten met een bittere smaak. Door de hoge waarden van tanninen kunnen de bessen alleen gekookt gegeten worden, maar het is niet aan te raden.
De oudste vondsten van rode kornoelje dateren uit 7.500 v.Chr. In de steentijd werden twijgen verwerkt tot manden en visfuiken. Ötzi, de ijsman, had pijlen gemaakt van kornoeljehout. Het hout werd gebruikt om er wandelstokken van te maken omdat het zo hard en sterk was. Het witte, maar taaie, hout is geschikt voor het maken van pijlen, handvatten voor messen, pennen, stelen voor gereedschap, slaginstrumenten, kammen en raderen in molens. Pitten werden in vroeger tijden gebruikt om een wasachtige stof uit te winnen.
Gele Kornoelje (Cornus mas)
Gele kornoeljes kunnen het formaat van een kleine boom bereiken (6-8 meter hoog). De jonge twijgen zijn felgroen en aanvankelijk behaard. De gele kornoelje kan ook rode twijgen hebben, maar meestal zijn deze groen. De bloeitijd (bloemen komen voor de komst van bladeren) is februari-maart. Deze kornoelje staat op de rode lijst en is zeldzaam. De vruchten zijn eetbaar.
Deze kornoelje komt van nature voor in Zuid-Europa en is hier door de mens geïntroduceerd. In middeleeuwse beerputten zijn pitten van gele kornoelje gevonden. In het oude Griekenland werd kornoeljehout gebruikt om er bogen van te maken. Het paard van Troje uit de geschiedenis van het oude Griekenland zou gebouwd zijn van kornoeljehout en Romulus en Remus, de broers die de stad Rome gesticht zouden hebben, bakenden de grenzen af met stokken gemaakt van kornoeljehout.
Vruchten van kornoelje kennen verschillende toepassingen. Het vruchtvlees kan versuikerd worden zodat je een snoepje krijgt. De vruchten kun je met suiker of azijn bereiden tot een compote. Er is ook een marmelade, gelei of vruchtensap van te maken. De vrucht is een volksgeneeskundig middel bij diarree. In de traditionele Chinese geneeskunde is kornoelje een middel dat ying versterkt, de nierwerking verbetert en het wordt soms ingezet bij mannen die last hebben van ongewenste zaadlozing.
Pitten van kornoelje werden vroeger wel geroosterd en gemalen om te gebruiken als surrogaatkoffie met een vanilleachtige smaak. In Wiener melange worden geroosterde en verpoederde zaden van kornoelje vermengd met koffiebonen voor een speciaal vanille aroma.
Bast, hout en bladeren kunnen samen gekookt worden om een lekker ontspannend bad van te maken. De vrucht van kornoelje is niet schadelijk, maar “zuivert en versterkt de maag”. Wat we ons hierbij moeten voorstellen weten we niet. Thee getrokken van alleen de schors zou een opwekkend middel zijn. Ook van bladeren kan thee gemaakt worden.
“Hildegard Von Bingen is één van de eerste schrijfsters die in Europa de volksgeneeskunde op papier vastlegde. Ze schreef dat kornalijn of kornoelje goed is voor maag en darm en het kan colitis of ontsteking van de dikke darm tegengaan. Reinhard Schiller schreef een boek over Von Bingen met daarin de volgende bereidingswijzen en toepassingen: je kunt het rauw eten, als jam en als gelei of gewoon als rauwe puree. Het spijsverteringskanaal wordt versterkt door deze vrucht. Een colitis is na enkele maanden inname van kornoelje-kersen genezen.” (http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/).
Colitis is een ernstige ontsteking van de dikke darm die ook met een intensieve behandeling zeker niet altijd tot genezing leidt. De ziekte kan vaak wel onderdrukt worden, maar volledige genezing is uitzonderlijk. Dat het eten van vruchten van de kornoeljeboom dé oplossing zou zijn is op zijn zachtst gezegd opmerkelijk.
Kornoelje zou ook werkzaam zijn tegen coeliakie of glutenovergevoeligheid. Door het eten van een dagelijkse portie kornoeljebessen (als verse vrucht, compote of jam) gedurende vele maanden zou het slijmvlies van de darm kunnen herstellen. Wat niet duidelijk is of tevens geadviseerd wordt om iedere vorm van gluteninname te vermijden of niet. Wanneer geen gluten wordt gegeten herstellen slijmvliezen namelijk ook. Het is dan niet zozeer het eten van kornoeljebessen die de klachten doet verdwijnen, maar waarschijnlijk het niet eten van gluten!
Bronnen
Inheemse bomen en struiken in Nederland en Vlaanderen. Maes B, ed. Boom, Amsterdam; 2006:112-118
http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/138889-de-geneeskracht-van-gele-kornoelje.html
Door Eric Duiverman, Greetje Bijloo en Nadine Lemmers
Ls, ik lees niks over het gebruik van de bloemen. Is daar wat over bekend?
Mvrgr. Susanne