Paardenbloem – eetbaar, medicijn en grondstof

Er zijn ten minste 250 verschillende soorten paardenbloemen (Taraxacum officinale) bekend. In de kruidengeneeskunde hebben deze allemaal geneeskrachtige werking en worden bladeren, maar vooral wortels, gebruikt voor de spijsvertering en bij leveraandoeningen. Taraxacum komt van het Latijnse taraxa, wat aandoening betekent en ‘officinale’ betekent dat het vroeger erkend werd als werkzaam medicijn in de apotheek. Je zou dit kunnen zien als een soort kwaliteitslabel.

De naam paardenbloem heeft te maken met de voorkeur die paarden hebben voor deze plant. Ook konijnen en andere dieren zijn er dol op. Geiten, schapen en koeien gebruiken de paardenbloem als medicijn. De naam brievenbesteller heeft de paardenbloem te danken aan de vruchtpluisjes die losgetrokken worden door de wind en dan als parachutes grote afstanden kunnen overbruggen. De naam molsla heeft zij te danken aan het gebruik dat men vroeger wel jonge blaadjes van paardenbloemen die in een molshoop groeiden at. Paardenbloemen ontplooien zich in de volle zon. In de namiddag sluiten de stralende gele bloemen zich wat en als de zon niet schijnt of als het regent blijven ze vrijwel gesloten en zie je slechts een klein geel randje aan de bovenkant. Paardenbloemen bloeien tweemaal per jaar heel uitbundig, in mei en in augustus, maar kunnen in mindere mate het hele jaar wel bloemen geven, zelfs in de winter.

De paardenbloem heeft een bloemhoofdje met een groot aantal kleine lintbloempjes. Het gele bloemhoofd lijkt op één grote bloem. De paardenbloem hoort bij de zogeheten composietenfamilie. Aan de stengels van de paardenbloem zitten geen bladeren en is hol. In een rozet staan de bladeren bij elkaar en ze zijn getand en diep ingesneden. Uit de plant vloeit een melkachtige vloeistof bij kneuzing.

De paardenbloem heeft een lange penwortel die tientallen centimeters lang kan zijn. Bij het afbreken kan de wortel opnieuw tot een gehele paardenbloem uitgroeien. Deze eigenschap maakt dat de paardenbloem wel als onkruid wordt beschouwd. Het is moeilijk er vanaf te komen.

Gebruik van de prehistorie tot nu

De paardenbloem kent vele volksnamen: pissebloem, beddenpisser, molsla, leeuwentand, paardensla, paardenstek, suikerij, wilde suikerij, hondesalade, melkwied, melkblom, ganzetongen, henselbladeren, kruidkoek, oorringen, papenkruid, kaarsjes, kettingbloem, konijnengroen, pluimpje, schurftbloem, stuiver, velrijs, wilde cichorei, uitblazertjes, zevendistel, zuurdistel, canckerbloem en brievenbesteller. Naast Europa komt de paardenbloem van oorsprong voor in Afrika en Azië. De mens heeft de paardenbloem over andere continenten verspreid.
Wanneer worden paardenbloemen voor het eerst vermeld in medische geschriften? Al in de 7e eeuw worden ze genoemd in China en in 10e en 11e eeuw in de Arabische wereld. De eerste vermeldingen in onze streken dateren van de 15e eeuw. Vanaf de 16e eeuw is paardenbloem een officieel erkend geneeskruid (zie het officinale in de Latijnse naam). In de volksgeneeskunde wordt de paardenbloem al lang gebruikt.
Uit de wortels kan een verfstof worden verkregen. De wortels moeten hiervoor in het najaar worden geoogst en vervolgens moeten de wortels worden gedroogd en fijngemalen. De paardenbloem kan een oranje tot bruine kleur opleveren bruikbaar voor wol en textiel.
De “wijn” van paardenbloem is het ingrediënt voor een speciaal seizoenbier Pissenlit van de Belgische brouwer van Brasserie Fantôme, maar ook de frisdrank Dandelion and burdock. Deze frisdrank wordt sinds de Middeleeuwen in het Verenigd Koninkrijk gedronken. Deze drank heeft zich ontwikkeld van een mede (honingwijn) tot een frisdrank met als ingrediënt naast paardenbloem ook de grote klit oftewel Arctium lappa.
In de Tweede Wereldoorlog is de paardenbloem in ons land gegeten als wilde groente.
Tijdens de WOII is er een variant van de paardenbloem geteeld voor de verwerking tot rubber in Rusland. Momenteel speelt deze toepassing weer een rol in het project Drive4EU van de Wageningen University & Research (http://drive4eu.eu/).

Paardenbloem als wilde groente

De malse bladeren, bloemen en wortels zijn allen eetbaar, echter de stengels zijn het minst eetbaar. Het sap uit de stengels is licht giftig. Al met al kan de paardenbloem worden gerekend tot de wilde groenten. De bladeren zijn het hele jaar te gebruiken. Van maart tot juni zijn de bladeren te plukken lekker in salades (vaak met gekookte eieren), maar hebben een licht bittere smaak. De bittere smaak is te verminderen door de bladeren in water te leggen of fijn te snijden en in zout te leggen. Er zitten echter wel veel bitterstoffen in, met name bij de oude bladeren in de zomer. Bij de oudere bladeren is het aan te raden de bladeren te koken. Fijngehakte bladeren kan je gebruiken als broodbeleg of “spinazie”, als kruid gebruiken in soepen, kruidenkaas, eiergerechten, stoofpotten, stamppotten en kruidige aardappels. Als molsla worden de jonge blaadjes verkocht, maar “echte” molsla wordt net als witlof onder de grond gekweekt zodat weinig of geen bladgroen ontwikkeld. Inmiddels is een lekkerder molsla ontwikkeld en te koop. In Nederland is het echter niet veel te koop, maar in andere landen in Europa wel. Zelf molsla kweken kan door de rozet samen te binden in het voorjaar waardoor de bladeren aan de binnenkant licht van kleur en zacht van smaak zijn (FLEISCHHAUER, ET.AL., 2017, pp. 155-156). De bladeren hebben hoge voedingswaarde (vitamine C, calcium en ijzer).

De paardenbloem bloeit met vele bloemen in april en mei. De bloemstengels zijn te plukken van april tot juni. Snij de stengels dwars door en leg de stengels in zout of laat ze in water trekken. Van maart tot september zijn de bloemblaadjes te gebruiken voor het maken van jam, siroop, wijn en thee of toe te voegen aan groentes.
De bloem is eetbaar vooraf de zaadontwikkeling. Het bloemhoofdje kan worden gegeten, maar is ook een lekker ingrediënt in thee. Bloemen zonder groene bladeren zijn lekker als decoratie op desserts en salades. Van de bloemen kan een siroop worden gemaakt, maar ook gelei, jam, thee en wijn. Bloemknoppen kunnen als kappertjes worden ingemaakt, worden verwerkt tot een chutney en als groente gebakken (FLEISCHHAUER, ET.AL., 2017, pp. 155-156).

Wortels zijn te oogsten van september tot maart en veel voedingsstoffen zitten in de wortels. In de herfstmaanden zitten in de wortels de meest stoffen. De wortels worden fijngesneden en kan worden gegeten in de salade of als gekookt als groente. Geroosterde en fijngemalen wortels zijn wel gebruikt als vervanger voor koffie (FLEISCHHAUER, ET.AL., 2017, pp. 155-156).

De smaak van de plant lijkt op cichorei en de bloemen lijken qua smaak op honing (FLEISCHHAUER, ET.AL., 2017, pp. 155-156).

Geneeskracht van de paardenbloem

In de paardenbloem zitten de volgende inhoudsstoffen: bitterstoffen, flavonoiden, cumarine, fytosterolen, inuline, fructose (lente 18% en herfst 40%), veel eiwit, magnesium, fosfor, kalium, vitamine C en slijmstoffen (1,1 %) (FLEISCHHAUER, ET.AL., 2017, pp. 155-156).

De paardenbloem bevordert de galsecretie en helpt bij jicht, reumatische ziekte en leverklachten (FLEISCHHAUER, ET.AL., 2017, pp. 155-156). De plant heeft een stimulerende werking op lever en gal en werkt vochtafdrijvend ( de Franse naam voor paardenbloem verwijst hiernaar: pis-en-lit oftewel beddenplasser. In de volksgeneeskunde wordt de paardenbloem gebruikt als mild afvoerend middel, bloedreinigend middel en middel tegen spijsverteringsklachten. In het verleden werden jonge blaadjes in het voorjaar gegeten als reinigend tonicum. Uitwendig wordt de plant gebruikt bij huidziektes, waaronder eczeem. Het witte sap uit de stengel kan worden gebruikt om wratten mee te behandelen. In sommige bronnen wordt gesproken dat paardenbloemsap zou helpen tegen puisten. Over het witte sap moet wel worden opgemerkt dat het bij inwendig gebruik (eten), vooral bij kinderen, kan leiden tot misselijkheid, braken en diarree. Ook moet het sap niet in de ogen komen.

In 2011 werd een studie gepubliceerd in Journal of Ethnopharmacology waarin het effect van thee uit paardenbloemwortel op leukemiecellen werd onderzocht. Thee bleek apoptosis, oftewel het proces van geprogrammeerde celdood, in leukemiecellen in gang te zetten. Kenmerkend voor apoptosis is dat “foute cellen” wel en “gezonde cellen” niet uiteenvallen. Voorzichtig stelden de onderzoekers dat men zou moeten overwegen paardenbloem als een potentieel kankermedicijn te beschouwen. Ook in 2011, verscheen in the International Journal of Oncology onderzoek waarin geconcludeerd werd dat paardenbloem de groei van prostaatkankercellen onderdrukt. En in hetzelfde jaar werd onderzoek van de afdeling Chemie en Biochemie van de Windsor Universiteit in Ontario (Canada) gepubliceerd dat heeft aangetoond dat extracten van paardenbloemwortel apoptosis bij menselijke melanoom cellen veroorzaakt. In hun eerste laboratoriumonderzoek zorgde het extract ervoor dat kankercellen binnen 48 uur begonnen te desintegreren, terwijl er geen gezonde cellen uiteenvielen. Een continue lage dagelijkse dosis wortelextract doodde uiteindelijk alle kwaadaardige cellen maar geen gezonde. Deze hoopvolle eerste positieve resultaten in het laboratorium hebben geleid tot meer gesubsidieerd wetenschappelijk onderzoek. Een volgende stap is onderzoek bij proefdieren en mensen. De resultaten bij patiënten moeten worden afgewacht voordat met meer zekerheid over de werkzaamheid van paardenbloemen uitspraken gedaan kunnen worden.

Leuke activiteit met de paardenbloem

Van de stengels kun je prachtige slakken of krullen maken. Waarom? Je kunt deze als decoratie gebruiken. Pluk de paardenbloemen en maak lange inkepingen in de stengels vanaf de onder- of bovenkant. Leg de stengels in warm water. De stengels krullen op.

Bronnen

CHATTERJEE, S.J., ET.AL., 2011. The efficacy of dandelion root extract in inducing apoptosis in drug-resistant human melanoma cells. In: Evidence-based Complementary and Alternative Medicine, 2011; 2011: 129045.

GLAS, H., 2008. Onkruiden herkennen. Determineren van planten vanaf hun vroegste kiemvorm. Boederij, Reed Business, Doetinchem; pp. 191-194

JANG, J., ET.AL., 2011. Suppression of growth and invasive behavior of human prostate cancer cells by ProstaCaidTM: Mechanism of activity. In: International Journal of Oncology 38(6): pp. 1675-82.

MCINTYRE, A., 2013. Zelfgemaakte bereidingen met geneeskrachtige kruiden. Deltas, Zuidnederlandse Uitgeverij NV, Aartselaar, België; p. 121.

OVADIE, P., ET.AL., 2011. Selective induction of apoptosis through activation of caspase-8 in human leukemia cells (Jurkat) by dandelion root extract, The Journal of Ethnopharmacology. January 2011; 133(1): 86-91.

http://drive4eu.eu/

http://mens-en-gezondheid.infonu.nl/natuurgeneeswijze/108664-de-geneeskracht-van-paardenbloem.html

http://wilde-planten.nl/paardenbloem.htm

http://www.naturalnews.com/043124_dandelion_cancer_growth_health_benefits.html

http://www.naturalnews.com/035418_dandelion_cancer_therapy_herbs.html#ixzz4Wb6MDH00

http://www.stadsplantenbreda.nl/products/paardenbloem/

Door Eric Duiverman, Greetje Bijloo en Nadine Lemmers