In 1994 zijn de rotstekeningen van Tanum (Zuidwest-Zweden) op de UNESCO Werelderfgoedlijst gezet. De oudste tekeningen dateren uit de bronstijd en hebben dus een ouderdom van ruim 3.700 jaar. Deze tekeningen uit de bronstijd en ijzertijd zijn te vinden in de omgeving van Tanum waar ook het museum is gevestigd. Ze liggen in: Aspeberget, Fossum, Litsleby en Vitlycke. Om het museum heen zijn bij deze vier plekken de tekeningen met rode verf verduidelijkt.
De werelderfgoed locatie bevat zo’n 500 rotsen met afbeeldingen, het gebied beslaat 45 vierkante kilometer. Op vier plaatsen zijn de panelen omvangrijk en zijn de afbeeldingen met rode kleurstof beter zichtbaar gemaakt voor bezoekers. Elke vindplaats verschilt van de ander. De rijke rotstekeningen tonen mensen, dieren, wapens, boten en meer. Het unieke is dat zij ons een kijkje bieden in het leven van de bronstijdboeren, maar ook tonen ze iets van rituelen en geloof.
In de bronstijd lagen de rotsen met tekeningen aan het water, maar inmiddels liggen deze ruim 10 meter boven zeeniveau. De verklaring hiervoor is de Scandinavische postglaciale opheffing. Door het smelten van het ijs na de laatste ijstijd kantelt het continent Europa (nu nog) met 1 cm per jaar (in Nederland andersom!).
Het bijzondere van deze rotstekeningen is de goede kwaliteit, de verbinding met het leven in de bronstijd en de lange periode van gebruik van de bronstijd tot en met de ijzertijd.
Hoe kom je er?
De plek ligt in het zuidwesten van Zweden boven Gotenborg dicht langs de snelweg E6. Het museum ligt in Tanumshede, het adres is Vitlycke 2, 457 93 Tanumshede, Zweden.
Op de snelweg E6 neemt u de afslag 105 Tanumsmotet en neemt u de 163 richting Tanumshede. Deze weg heeft een bocht naar rechts, volg deze minder dan 100 meter en sla meteen linksaf de straat Kvillevägen in. Na ruim een kilometer ziet u aan de linker kant het museum en aan de rechterkant het Vitlycke paneel.
Hoe verleidelijk de rotstekeningen ook zijn, ik raad aan te beginnen met het museum. Door de informatie van het museum kunt u de tekeningen beter begrijpen en in de juiste context plaatsen. Zelf moet ik toegeven ook meteen het paneel te hebben bekeken.
Na het museum en openluchtmuseum zou ik de panelen in de volgende volgorde bezoeken: Vitlycke paneel, Asperberget, Litsleby en Fossum.
Vitlycke Museum
De vaste expositie vertelt het verhaal achter de rotstekeningen. Als bezoeker gaat u op een tijdreis terug naar de bronstijd. Via verhalen en avonturen van deze bronstijdboeren komt u in aanraking met de makers van deze prachtige tekeningen. Interessant is het feit dat brons uit andere delen van Europa moest komen. Handel was dus belangrijk. Naast de rotstekeningen zijn inmiddels ook graven onderzocht in onder meer Ridareberget, Tanum. Het verhaal wordt in groter perspectief geplaatst door te kijken naar wat we weten over Scandinavië, maar ook wat buiten Scandinavië bekend is. Uiteraard spelen de rotstekeningen een belangrijke rol. In de tentoonstellingen worden interpretaties van de tekeningen gegeven, maar ook wordt meer verteld over wie ze maakte, hoe ze werden gemaakt en misschien nog interessanter: waarom werden ze gemaakt? Veel blijft een mysterie.
Het leven van de bronstijdboer in het openluchtmuseum
Na de vaste tentoonstelling kunt u in het openluchtmuseum het leven ervaren van de bronstijdboeren. Twee boerderijen zijn te zien uit twee verschillende perioden: een boerderij uit de vroege bronstijd en een boerderij uit de late bronstijd. Schapen en varkens lopen er rond. Op de akkers groeit eenkoorn, emmertarwe, gierst, erwten en tuinbonen. In de boerderijen ervaart u hoe de mensen leefden in de bronstijd.
Na het bekijken van het bronstijderf kunt u in het bos een prachtige wandeling maken. Dit bos wordt ontwikkeld tot een bos hoe deze er in de bronstijd uitzag. In het bos is een klein offerven te bekijken waar u inzicht krijgt in hoe heilige plaatsen er in de bronstijd uitzagen. Bijzonder zijn de veenweg en de houten idolen die er een prachtige plaats hebben gekregen.
Vitlycke panel
Op 200 meter van het museum ligt de bekendste rots met rotstekeningen (ruim 500 stuks). De tekeningen zijn gemaakt van 1.700 v. Chr. tot 300 v.Chr. Naast de grote rots zijn nog vier kleinere rotsen met tekeningen. Deze worden met elkaar verbonden door een 500 meter lang pad. Bovenop de heuvel zijn twee cairns (grafheuvels gemaakt van stenen) uit de vroege bronstijd te zien.
Bijzonder is het “bruidspaar” waarbij een man en vrouw dichtbij elkaar staan. Mogelijk is dit een beeld van een prehistorisch huwelijk. Vrouwen komen niet veel voor op deze tekeningen. Op de rots zijn ‘cupmarks’ oftewel ronde inkervingen te vinden, maar ook figuren van dieren, mensen en boten.
Aspeberget
Deze site ligt op slechts 700 meter van het museum en wordt wel de “Heilige Berg” genoemd. Het bestaat uit 20 panelen met daarop tekeningen langs een pad van ongeveer 800 meter. Bijzonder is de “kalenderman”, zie hieronder. Deze man houdt bij zijn hand 29 inkepingen (“cupmarks”). Onderzoekers denken dat deze 29 cupmarks de dagen van de maand voorstellen.
Litsleby
Bij de rots Litsleby valt een grote man met speer op met een lengte van ruim 230 centimeter. Tot nu toe is deze man het grootste menselijke figuur. Onderzoekers denken dat deze man misschien als voorloper van de Noorse god Odin kan worden gezien. De rots bevat zo’n 250 tekeningen, daterend uit de late bronstijd en vroege ijzertijd. Deze vindplaats bevindt zich twee kilometer van het museum. Bijzonder is dat deze tekeningen al genoemd worden in 1751 n. Chr. (meer dan 250 jaar geleden). Hiermee is dit de eerste vermelding van deze rotstekeningen. Bijzonder is dat een gedeelte van de tekeningen niet is roodgeverfd zodat u ziet hoe deze tekeningen er in de prehistorie uitzag. Ook valt dan op hoe lastig het te zien is, maar ook dat u bij nat weer veel meer ziet dan bij droog weer. Onderzoekers gaan bij voorkeur in de vroege ochtend (dauw) of na een regenbui de rotstekeningen bekijken.
Bij deze rots vallen de boten op, daterend uit de vroege ijzertijd. De oudste tekeningen doen denken aan de Hjortspring-boot uit de vroege ijzertijd gevonden in het veen in Denemarken aan het einde van de negentiende eeuw. De boot is als offer achtergelaten in het veen en nu te bewonderen in het Nationaal Museum van Denemarken te Kopenhagen. Deze verbinding van de vondst en de tekening is belangrijk om de tekeningen te begrijpen.
Opnieuw loopt er een pad verder het bos in, volg dit pad en u komt bij de rots Tegneby na 100 meter. Hierop staat een strijd afgebeeld met mannen met speer en schild die te paard op elkaar afrijden.
Fossum
Het rotspaneel van Fossum ligt op de grootste afstand, namelijk vijf kilometer van het museum. Meer dan 180 prachtige tekeningen zijn te zien, ze zijn geplaatst tussen de natuurlijke scheuren van het paneel. Het lijkt op een bewuste compositie door één artiest gepland en gemaakt. Opnieuw is er een pad die leidt naar een bijzondere tekening: een prachtig paard met de zon oftewel een “Sun Horse”. Onderzoek wijst uit dat deze tekeningen waarschijnlijk in de late bronstijd zijn gemaakt.
Hoe kom ik bij de sites?
De routes zijn goed aangegeven, in de brochure staat een duidelijke plattegrond met de bijzondere plaatsen:
http://www.vitlyckemuseum.se/upload/Vastarvet/Vitlycke_museum/Platsh%C3%A5llarsidor/map.pdf.
Bronnen
http://www.vitlyckemuseum.se/
http://www.rockartscandinavia.com/frontpage.php
http://whc.unesco.org/pg.cfm?cid=31&id_site=557
Nadine Lemmers
