Wie waren de eerste “mensen” in Drenthe?

In het Oertijdpark maken de bezoekers een tijdreis door 150.000 jaar geschiedenis, maar wie waren nu die eerste “mensen” in Drenthe. In dit artikel probeer ik een kijkje te geven in wie de eerste mensensoort was en wat we van deze “mensen” terug hebben gevonden.

Wie maakte de oudste vondsten?

Al ruim 350.000 (of meer) jaar leven mensensoorten in Nederland. Vondsten lijken te wijzen op artefacten van Homo heidelbergensis (Wagner, 1997) (Sawyer, 2007). De oudste vondsten zijn gedaan in de omgeving van Maastricht (Roebroeks, Oermensen in Nederland, 1990) (Roebroeks, Mensen aan de Maas – De kampementen van de oudste Nederlanders, 1989a) (Roebroeks, From Find Scatters to early Hominid Behaviour. A study of Middle Palaeolothic River Side Settlements at Maastricht-Belvédère (The Netherlands), 1989). De vondsten bestaan uit vuurstenen artefacten, maar ook uit botten van dieren (neushoorn) die er leefden. Waarschijnlijk zijn het sporen van een kampje waar de dieren zijn geslacht. In het buitenland zijn bijzondere vondsten gedaan, behorend tot deze mensensoort: een hut in Frankrijk en de speren van Schöningen in Duitsland zijn daarvan voorbeelden.
In 2010 zijn nieuwe, mogelijk nog oudere vondsten gedaan in Woerden (Utrecht), maar niet alle archeologen zijn ervan overtuigd dat het hier gaat om menselijke producten. De vondsten zijn gedaan op een diepte van 36 meter (Ter Voorde, 2010) (Klompmaker, 2010). Meer onderzoek zal dit uitwijzen.

De neanderthaler

Zo’n 200.000 jaar geleden ontwikkelt de neanderthaler zich uit deze Homo heidelbergensis. De neanderthalers waren in vergelijking met ons zwaarder gebouwd en sterker, ze waren gemiddeld kleiner, hadden kortere ledenmaten en hadden een brede en tonvormige ribbenkast (Peuch, 2017) (Papagianni & Morse, 2013). De schedel is langwerpig van vorm met zware wenkbrauwbogen, een grote neus en terugwijkende kin. De mannen waren tussen 1.64 en 1.68 meter en de vrouwen tussen de 1.52 en 1.56 meter (Helmuth, 1998). Het gewicht (Froehle & Churchill, 2009) was bij de mannen rond de 75 kilo en bij vrouwen rond 65 kilo. Nieuw onderzoek naar neanderthalers wijst erop dat sommige neanderthalers rode of blonde haren hadden met een lichte huidskleur (Laleuza-Fox, Römpler, & al., 2007). Studies naar de schedel van de neanderthalers lijken erop te wijzen dat deze neanderthalers een beter gezichtsvermogen hadden door de grotere oogkassen en een grotere hersencapaciteit die hiermee in relatie staat.(Pearce, 2013). Met een herseninhoud van ruim 1600 kubieke centimeter hebben neanderthalers een grotere herseninhoud dan de onze, maar de vorm is asymmetrisch (Peña-Melián, 2011). Bij de geboorte zijn het hoofd van de mens en neanderthaler dezelfde grootte, maar richting volwassenheid neemt de grootte van het hoofd toe (Braun, 2008). De verhouding van hersenen en lichaam is vergelijkbaar met de onze (Silberman, 2012, p. 455).

Van de hutten van neanderthalers kennen we alleen de beroemde hutten gemaakt van mammoetbotten (Iakovleva L, 2005) (Iakovleva LA, 2001) (Demay, 2012). Daarnaast leefden ze in grotten of in de open lucht. Ze maakten vuur, prachtige vuistbijlen en schrapers van vuursteen, begroeven hun doden, maakten berkenpek, droegen kettingen met tanden als sieraden en maakten kunst. De vraag is dan natuurlijk geloofden ze ergens in? Door te kijken naar hoe zij hun doden met zorg begroeven, wijst naar dat zij geloofden in een volgend leven van de overledene.

Neanderthal begrafenis

In de periode 130.000 en 30.000 jaar geleden zijn er in Noord-Nederland vondsten diverse vondsten gedaan. Tot voor kort waren dit vaak oppervlakte vondsten, enkele artefacten bij elkaar of vondsten uit zandzuigerijen. Inmiddels zijn er drie vindplaatsen bekend: Mander, Corversbos bij Hilversum en Assen. Neanderthalers trokken rond en sloegen dan ergen hun kamp op. Onlangs is er vlak bij Assen waarschijnlijk zo’n kampement gevonden. (Niekus, Een tweede ‘Mander’: een recentelijk ontdekt kampement van Neanderthalers (Dr.)., 2008) (Niekus, Speuren naar Neandertalers: een vuistbijlrijke vindplaats op het Drents Plateau bij Assen., 2010) (Niekus, ‘Living on the edge’. De Neanderthaler in Noord-Nederland, 2009). Het lijkt een slachtplaats te zijn waar geen vuursteen is bewerkt, het percentage van vuistbijlen is hoog en het lijkt erop dat deze plek is gebruikt voor houtbewerking. De vindplaats lijkt te dateren van ruim 50.000 jaar geleden. De prachtige vondsten zijn te bewonderen in het Drents Museum.
In 2001 is een bot van een neanderthaler gevonden op Nederlandse bodem, namelijk Middeldiep (15 kilometer voor de kust) (Hublin, 2009). Het botje van de schedel met daaraan een wenkbrauwboog is afkomstig van een jonge neanderthaler, vermoedelijk een man.
De neanderthaler stierf uit rond 30.000 voor Chr., waarschijnlijk door de grote wisselingen in klimaat en de moeite om zich aan te passen.

Conclusie

Tot nu toe lijken de eerste mensen in Drenthe de neanderthalers te zijn. In het Oertijdpark komt u een echte vuurplaats tegen van deze mensen.

Bibliografie

Braun, D. M. (2008, September 8). Neanderthal Brain Size at Birth Sheds Light on Human Evolution. National Geographic Society.

Demay, L. (2012). Mammoths used as food and building resources by Neanderthals: Zooarchaeological study applied to layer 4, Molodova I (Ukraine). Quaternary International, 276-277:212-226.

Froehle, A. W., & Churchill, S. E. (2009). Energetic Competition Between Neandertals and Anatomically Modern Humans. PaleoAnthropology, 96–116.

Helmuth, H. (1998). “Body height, body mass and surface area of the Neanderthals”. Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie, 82 (1): 1–12.

Hublin, J. J. (2009). Out of the North Sea: the Zeeland Ridges Neandertal. Journal of human evolution, 57(6), 777-785.

Iakovleva L, a. D. (2005). New data on Mammoth bone settlements of Eastern Europe in the light of the new excavations of the Gontsy site (Ukraine). Quaternary International , 126–128:195-207.

Iakovleva LA, a. D. (2001). New data on mammoth bone dwellings of Eastern Europe in the light of the new excavations of the Ginsy site (Ukraine). World of Elephants. Rome: Paper given at the World of Elephants – International Congress.

Klompmaker, A. (2010). Homo heidelbergensis oudste Nederlander? Opgehaald van NEMO KENNISLINK: https://www.nemokennislink.nl/publicaties/homo-heidelbergensis-oudste-nederlander

Laleuza-Fox, C., Römpler, H., & al., e. (2007). A Melanocortin 1 Receptor Allele Suggests Varying Pigmentation Among Neanderthals. Science, 318 (5855): 1453–5.

Niekus, M. (2008). Een tweede ‘Mander’: een recentelijk ontdekt kampement van Neanderthalers (Dr.). Paleo-Aktueel, 19 (2008) 1-9.

Niekus, M. (2009). ‘Living on the edge’. De Neanderthaler in Noord-Nederland. Archeobrief, 3 (2009) 25-36.

Niekus, M. (2010). Speuren naar Neandertalers: een vuistbijlrijke vindplaats op het Drents Plateau bij Assen. Nieuwe Drentse Volksalmanak, 127 (2010) 99-114.

Papagianni, D., & Morse, M. (2013). The Neanderthals Rediscovered. Thames & Hudson.

Pearce, E. e. (2013). New insights into differences in brain organization between Neanderthals and anatomically modern humans. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences, 280 (1758): 20130168.

Peña-Melián, A. R.-T. (2011). Paleoneurology of two new neandertal occipitals from El Sidrón (Asturias, Spain) in the context of Homo endocranial evolution. The Anatomical Record.

Peuch, P. 2. (2017). L’Homme de Neanderthal par Paul Dardé : L’Homme Primitif. Opgehaald van Academia: https://www.academia.edu/11187487/L_Homme_de_Neanderthal_par_Paul_Dard%C3%A9_L_Homme_Primitif

Roebroeks, W. (1989). From Find Scatters to early Hominid Behaviour. A study of Middle Palaeolothic River Side Settlements at Maastricht-Belvédère (The Netherlands). Leiden: Dissertatie Leiden.

Roebroeks, W. (1989a). Mensen aan de Maas – De kampementen van de oudste Nederlanders. Natuur en Techniek, pp. 57: 470-481.

Roebroeks, W. (1990). Oermensen in Nederland. In W. Roebroeks, De archeologie van de oude steentijd. Amsterdam: Meulenhoff.

Sawyer, G. J. (2007). The Last Human – A guide to twenty-two species of extinct humans. New Haven (USA): Yale University Press.

Silberman, N. (2012). The Oxford Companion to Archaeology 2012. Oxford: Oxford University Press.

Ter Voorde, M. (2010, April). Zandzuiger hoest oudste voorwerpen Nederland op. Natuurwetenschap en Techniek, pp. 8-9.

Wagner, G. A. (1997). Homo heidelbergensis von Mauer – Das auftreten des Menschen in Europa. Heidelberg: Universitätsverlag Winter.

Nadine Lemmers