De els is een loofboom uit de berkenfamilie. Deze loofbomen groeien op vochtige gronden, ze zijn te vinden in moerassige gebieden en langs sloten. De grauwe en de zwarte els zijn inheemse bomen in Nederland. Ze laten hun bladeren groen vallen en dit betekent dat ze de ondergrond meteen voorzien van stikstof (uit de groene bladeren). De els is dan ook te zien als een boom die gronden bemest. De elzen worden langs boomgaarden en akkers geplant tegen de wind. Net als wilgen kunnen ze geknot worden, het worden dan knotelzen.
Gebruik van prehistorie tot nu
Elzenhout kan gebruikt worden voor het maken van meubels, kasten, schalen, lepels etc. Het is een zachte houtsoort. Onder water blijft het lang bewaard en om die reden worden funderingspalen wel van elzenhout gemaakt, bijvoorbeeld in de stad Venetië. Dit hout wordt ook gebruikt voor elektrische gitaren. De bast en hout kunnen gebruikt worden voor het looien van leer. Rode verf kan gehaald worden uit de buitenste bast en gele verf uit de binnenbast. De katjes kunnen eventueel gegeten worden en zijn rijk aan proteïne, maar door de onprettige smaak is het meer een overlevingsvoedsel.
Geneeskrachtige werking?
Van de zwarte els wordt de schors gebruikt voor medicinale doeleinden. In de Romeinse tijd werd thee getrokken van de schors van de zwarte els en toegepast bij maag- en darmkrampen. In de Middeleeuwen werd het gebruikt bij tandpijn, tandvleesbloedingen en bloedingen door mondslijmvliesontsteking. In de Renaissance werd de zwarte els toegepast bij aften en keelpijn. Tanninen zijn de werkzame stof. Van de bast zou een koortswerende werking uitgaan. Men vergelijkt het effect met dat van kinabast (kinine werd lang gebruikt als behandeling van koorts bij malaria). Uitwendig toegepast doen de tanninen wonden sneller genezen en bloedingen stelpen.
Eric Duiverman & Nadine Lemmers
