Nachtschade: giftig of toch bruikbare plant?

Het geslacht nachtschade (Solanum) bestaat uit ruim 1500 vaste planten, struiken, bomen en klimplanten. Een aantal van de soorten komt ook in de gematigde streken, zoals in Drenthe, voor. De meeste zijn kruidachtige planten. Wie aan de nachtschade denkt, ziet meteen gevaar door de giftigheid van de zwarte nachtschade. Maar de familie is ook nuttig. Wie eet er vandaag niet aardappel (Solanum tuberosum), tomaat (Solanum lycopersicum) of aubergine (Solanum melongena). Deze soorten zijn ooit als exoten geïntroduceerd, maar er zijn ook twee soorten die wel inheems voor komen: zwarte nachtschade (Solanum nigrum) en bitterzoet (Solanum dulcamara).

Zwarte nachtschade

De zwarte nachtschade wordt maximaal 40 cm hoog en is 1-jarig. Opvallend zijn de zwarte behaarde stengel en de witte bloemen met een geel helmhokje. Na de bloei komen er eerst groene bessen, deze veranderen van kleur en worden dan zwart.

Nachtschade worden door boeren gezien als probleem omdat de zaden gemakkelijk bij de oogst terecht komen. De giftigheid varieert afhankelijk van de hoeveelheid glycoalkaloïden en solanine die er in voor komen. De concentratie kan zo hoog zijn dat de plant zeer giftig en zelfs dodelijk kan zijn.

Zes tot twaalf uur na het consumeren kunnen de volgende verschijnselen optreden: buikpijn, braken, diarree, koorts, sloomheid, verwarring en zweten. Fatale vergiftigingen zijn bekend bij kinderen en vee.

De plant bevat naast solanine, ook saponine, solaceïne en solaneïne. De plant kan worden gebruikt tegen oppervlakkige ontstekingen en abcessen.

Bitterzoet

De naam ‘bitterzoet’ komt van de botanische naam: amaris wat bitter betekent en dulcis wat staat voor zoet. Deze vaste plant komt vrij algemeen voor. Zij kan 4 meter hoog worden en groeit om andere planten heen. De bloemen zijn paarsblauw en de bessen kleuren eerst groen. Later krijgen zij een gele kleur, om uiteindelijk rood te worden. De bessen zijn giftig voor mensen. De bladeren zijn ook giftig.

In de kruidengeneeskunde wordt de plant gebruikt vanwege de volgende stoffen: bitterglycosiden, tannine, solanine, saponine en solaceïne. De giftige stoffen zijn solanine en dulcamarine. In de medische wereld is bitterzoet goedgekeurd voor extern gebruik als ondersteunende therapie bij chronisch eczeem. De plant zou helpen bij de infectie ringworm.

De plant wordt door de kruidengeneeskunde gebruikt sinds de klassieke oudheid. De bessen zijn gevonden in het graf van farao Toetanchamon. De plant behoort de zogenaamde heksenkruiden en sinds de middelen werd de plant gebruikt als effectief middel tegen hekserij. Om de nek van vee zou de plant beschermen tegen het kwaad (DRAGE 1665, CULPEPER 1814, GRIEVE 1971).

Aardappel

De aardappel wordt gezien als iets echt Hollands, maar is dat niet. De aardappel komt oorspronkelijk uit Zuid-Amerika. De ontdekkingsreizigers uit Spanje brachten deze aardappelen in 1536 naar Europa (Spanje). Aardappels werden verbouwd door de Inca’s. Naar alle waarschijnlijkheid komt de aardappel uit het gebied waar nu Chili en Peru liggen. Via de monniken verspreidde de plant zich over Europa. Vanaf de 16e eeuw is de aardappel al in Leiden te vinden, namelijk in de Hortus Botanicus van de Leidsche Universiteit. In Groningen is de aardappel bekend sinds 1640.

De aardappel was niet onmiddellijk geliefd. Boeren moesten leren dat de knollen eetbaar waren, in tegenstelling tot de bessen en stengels. Eerst werd het beschouwd als veevoer en voedsel voor de armen, maar al snel werd de aardappel geliefd bij een breder publiek. Pas in de achttiende eeuw werd de aardappel als voedsel erkend. Het hoge vitamine C gehalte zorgde ervoor dat aardappels ook meegingen op de zeeschepen om scheurbuik te voorkomen.

Aardappels worden voor twee doeleinden verbouwd. Sommige aardappels worden verbouwd om gegeten te worden, maar er zijn ook zogenaamde fabrieksaardappelen. Deze aardappelen zijn niet lekker, maar bevatten zeer veel zetmeel. Van zetmeel worden heel veel producten gemaakt zoals plaksel, inkt, verf, snoep, lippenstift, textiel en papier.

We zien aardappelen niet als giftig, maar de giftige stof solanine verzameld zich wel in de groene plekken van de aardappel die ontstaan wanneer ze aan het licht worden blootgesteld. Bewaar aardappelen daarom bij voorkeur in het donker en snijd eventuele groene plekken weg.

Tomaat

In de keuken wordt de tomaat gezien als een groente, maar het is de vrucht van de tomatenplant. Alleen de rijpe vrucht is eetbaar, de rest is giftig: de stof tomatine maakt de plant giftig. Tomatine komt voor in de groene bladeren en de onrijpe groene vruchten, solanine is een natuurlijke gifstof die ook voorkomt in aardappelen. Het is schadelijk om te veel van deze stoffen binnen te krijgen: het leidt tot koorts, braken, diarree, lusteloosheid en hoofdpijn.
Net als de aardappel komt de tomaat van het Amerikaanse continent. Tomaten werden door de Maya’s en de Inca’s verbouwd en door de Spanjaarden naar Europa gebracht. Aanvankelijk zagen de Europeanen de tomaat als een sierplant, maar rond 1750 ontdekten Italianen en Fransen dat de vruchten eetbaar waren. De tomaten waren aanvankelijk geel en hier komt dan ook de naam pomo d’oro vandaan. Het betekent gouden appel in het Italiaans. Door het selecteren en kruisen ontstonden de rode tomaten. Rond 1850 was de tomaat veel gebruikt in de Europese keuken, maar uitsluitend gekookt als soep of saus vanwege mogelijke giftigheid. In Nederland werd de tomaat pas rond 1900 gegeten. En in tegenstelling tot de landen die ons voorgingen aten de Nederlanders de tomaat wel meteen ook rauw.

De tomaat is een meerjarige plant met gele bloemen. Aanvankelijk zijn de vruchten groen, als ze rijp zijn worden ze rood (of geel). Onrijpe groene vruchten zijn giftig (tomatine en solanine).

De tomaat kan gebruikt worden in de salade, als snack, verwerkt tot soep of saus en tot sap worden geperst. Tomaten moeten niet onder de 8 graden worden bewaard (dus beter niet in de groentelade van de koelkast). Ze bevatten veel voedingsstoffen, zoals verschillende vitamines en mineralen. De rode kleurstof lycopeen zou beschermen tegen kanker en ook zou de tomaat een afrodisiacum zijn.

Van tomaten plukken krijg je als vakantiewerker ontzettend vieze groene handen. De beste manier om je handen aan het einde van de werkdag weer schoon te krijgen is door ze “te wassen” met een overrijpe tomaat. Saponinen zijn zeer effectieve zeepsoorten.

Aubergine

De aubergine komt van oorsprong uit Myanmar (het vroegere Birma), in Zuidoost Azie, en is in de Middeleeuwen door Arabieren naar het zuiden van Spanje gebracht; dat toen in handen van de Arabieren was. Rond 1450 werd de aubergine ook in de rest van Europa geïntroduceerd. De plant wordt in Nederland verbouwd sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw.

Aubergine kan herkend worden aan de donkerpaarse schil en het witte vruchtvlees. Gekookt is de vrucht eetbaar, maar rauw is aubergine giftig door de stof solanine.

De aubergine kan gekookt worden gegeten, maar ook gebakken of gegrild. Een aantal gerechten met aubergine zijn zeer bekend en geliefd, denk aan de moussaka, ratatouille, etc.

Conclusie

Naast dat de nachtschadefamilie giftig is, levert deze familie ook voedsel (en wordt het gebruikt in de medische wereld). Aubergine, tomaat en aardappel behoren tot dezelfde familie en wie is zich hier nog van bewust? Voor tuinliefhebbers is het wel bekend dat aardappelziekte zowel bij aardappels als tomaten kan voorkomen. Zo zal hij de tomaat en aardappel nooit twee jaar opvolgend verbouwen op dezelfde plek.

Bron

http://www.natuurinformatie.nl/nnm.dossiers/natuurdatabase.nl/i001437.html
https://www.drugs.com/npp/bittersweet-nightshade.html
Drage, William (1665). Daimonomageia. A small treatise of sicknesses and diseases from witchcraft and supernatural causes, etc. p. 39.
Culpeper, Nicholas, 1814. Culpeper’s Complete Herbal & English Physician. p. 12.
Grieve, Maud (1971). A Modern Herbal: The Medicinal, Culinary, Cosmetic and Economic Properties, Cultivation and Folk-lore of Herbs, Grasses, Fungi, Shrubs, & Trees with All Their Modern Scientific Uses, Volume 1.

Door Nadine Lemmers & Greetje Bijloo