Vondsten van ijzertijdtextiel, en in haar algemeenheid van prehistorisch textiel, zijn in Noord-Nederland vrij zeldzaam. Door klimaat en bodemgesteldheid is het grootste gedeelte vergaan, met name in de Drentse zandgronden. In de Groninger en Friese wierden en terpen is veel meer kleding gevonden. Het gaat om fragmenten van IJzertijdkleding, volledige kledingstukken zijn tot nu toe niet tevoorschijn gekomen.
Kijken bij de buren
Door de gegevens van kledinggebruik uit onze terpen en wierden te combineren
met de gegevens uit de ons omringende landen, kunnen we ons toch een voorstelling maken van hoe de ijzertijdmens in Noord-Nederland gekleed ging.
Uit Duitse en Deense vondsten van veenlijken uit de IJzertijd hebben we veel informatie over de wijze van kleden van de toenmalige bewoners in Denemarken en Noord-Duitsland.
Het is aannemelijk dat kleding die hier gedragen werd, niet heel afwijkend geweest zal zijn van de ijzertijdkleding in met name Noord-Duitsland.
Uit gevonden weefgetouwgewichten valt af te leiden dat hier op eenzelfde soort weefgetouw werd geweven als elders in Noord-Europa gebruikelijk was.
Ook het materiaal waarvan de meeste terp- en wierdetextiel gemaakt is (wol) en de manier van versieren is grotendeels gelijk aan de veenvondsten in Noord-Duitsland.
Ook andere vezels
Naast wol zijn er ook plantaardige vezels gebruikt om textiel te maken. Het is niet altijd duidelijk om welke vezels het gaat. Naast vlas werden ook hennep en brandnetel tot garens verwerkt.
In de zure grond waarin de veenlijken zijn gevonden, is van plantaardige vezels niets overgebleven. Hoewel …… bij onderzoek van de Vrouw van Huldremose (Deense mummie/veenlijk uit de IJzertijd) zijn op de huid van de mummie kleine vlasvezels gevonden. Waarschijnlijk betreft het overblijfselen van linnen ondergoed. Ook in de rok en de sjaal van het veenlijk is vlas aangetroffen.
De Man van Tollund (eveneens een Deens veenlijk) werd naakt gevonden, hij droeg enkel een leren hoedje en een gordel. Dat laatste is zinloos als er oorspronkelijk geen kleding gedragen zou zijn (kleding anders dan van wol, wol had de zure omstandigheden wel overleefd).
(bron: National Geographic; Christine Dell’Amore, 2014).
Wat de ijzertijdman droeg
– een wollen kiel/tuniek die tot ca. halverwege het dijbeen reikte. Om de tuniek
werd een leren gordel gedragen, vaak voorzien van een metalen gesp.
De lappen stof voor kleding werden zo van het getouw afgehaald en rond het lijf
gedrapeerd. Er was geen sprake van op maat snijden en/of coupnaden aan-
brengen.
– wollen, nauwsluitende broek waaraan vaak voeten waren genaaid. Sokken kende
men nog niet.
De onderkant van de pijpen waren aan de binnenkant voorzien van een split om
de broek gemakkelijker over de voeten te kunnen trekken. De splitten werden met
koordjes gesloten.
– wollen cape of mantel voor bescherming tegen kou, wind, regen en sneeuw.
De mantel werd om de schouders gedragen en op één schouder vastgezet met
een mantelspeld of fibula. De mantel kon ook van bont/vacht zijn gemaakt.
Soms waren de mantels zo groot ( 3 bij 2 meter) dat ze dubbelgeslagen gedragen konden worden voor een nog betere bescherming in koude en natte tijden.
– beenwindsels om de benen warm te houden. De windsels waren gemaakt van
lappen of van repen/stroken wollen stof die met wollen koorden of leren veters om
de benen werden gebonden.
– hoofddeksels van wol of van leer. De wollen exemplaren konden al of
niet zijn vervilt. De Man van Tollund droeg een leren punthoedje.
– Schoenen. Zowel mannen als vrouwen droegen schoenen van rundleer. Bij deze
schoenen was nog geen sprake van een bewust gevormde linker of rechter
exemplaar. De vorm werd door de voet `gemaakt` tijdens het dragen.
Aanvankelijk waren de uitsneden op de voorvoet heel simpel: inkepingen
waardoor een leren veter werd gehaald en aangesnoerd. In latere tijden (tot in de
Middeleeuwen) ging men geometrische figuren uit het leer snijden waardoor de
pasvorm verbeterde en het uiterlijk verfraaide.
Tot slot: in tegenstelling tot de textiel van de Bronstijd was het ijzertijdtextiel fijner en kleurrijker. Het bronstijdtextiel werd op 2-schachtsgetouwen geweven met dikkere draden en minder draden op 1 cm wat resulteerde in groffere, stijvere (in het dragen) weefsels.
Textiel verven was er niet of nauwelijks bij, hoewel de eerste aanzetten er waren, zeker in de late Bronstijd.
In de IJzertijd werden 3- of 4-schachtsgetouwen gebruikt waarop zowel plat- of linnenbindingen als keperbindingen geweven konden woren. De voordelen van keperbindingen (herkenbaar aan de schuine lijnen in het weefsel) zijn o.a. : meer mogelijkheden om patronen te weven en een grotere soepelheid van de weefsels, de stof `valt` beter.
Bronnen:
– The Art of Prehistoric Textile Making. : The development of craft
traditions and clothing in Central Europe; Karina Grömer.
– Textiles and Textile Production in Europe: From Prehistory to AD 400;
Margarita Gleba; Ulla Mannering.
foto`s:
– Wikimedia Commons;
– Wikipedia;
– Pearltrees:
– eigen foto`s Schloss Gottorf¸ Archäologisches Landesmuseum, Duitsland.
Yvonne Ording
