In Drenthe zijn veel keien oftewel zwerfstenen te vinden, maar wat zijn het eigenlijk? Deze stenen zijn in een laag keileem tijdens de een na laatste ijstijd door een zogenaamde ijskap of gletsjer meegekomen vanuit Scandinavie. Het landijs is tot de grens Haarlem, Utrecht en Nijmegen te vinden en dus ten zuiden van deze grens zijn geen keien meer te vinden. In het Drents worden de keien ook wel flinten of vlinten genoemd. In Nederland is de grootste kei helaas niet in Drenthe te vinden: de zwerfsteen van Rottum.
Gidsgesteente
Van zwerfstenen is op basis van kenmerken van de samenstelling en de ontstaansomstandigheden te vertellen waar de steen vandaan komt. De meeste zijn van graniet, maar er zijn ook nog veel andere soorten. Van een aantal zwerfkeien heeft men de herkomst vast kunnen stellen. Zo’n zwerfsteen leidt je naar het brongebied in Scandinavië. Vandaar de naam gidsgesteente. De gidsgesteenten op de Hondsrug komen vooral uit Zuidwest-Finland. Het zijn meest roodachtige granieten. De meest algemene noemt men rapakivi’s.
Gebruik van prehistorie tot nu
De mens gebruikt vanaf de steentijd keien als grondstof voor werktuigen naast het vuursteen. Bijzonder is dat zwerfstenen door de hunebedbouwers worden gebruikt om hunebedden te bouwen. Zwerfstenen zijn gebruikt voor dijken, wegen, fundering, grondstof voor beton, schampstenen, grensmarkeringen en (graf-)monumenten. In het noorden waren deze stenen de enige bron van steen. Bijzonder zijn ook de kanonkogels van keien gemaakt.
In de oude steentijd worden platte stenen al gebruikt als steengrill door de rendierjagers.
In de middensteentijd werden zogenaamde gerollkeule of rolsteenhamer gemaakt van steen. Rolsteenhamers zijn ronde tot ovale afgeplatte stenen met een gat in het midden, meestal van kwartsitische zandsteen. Niet bij alle stenen is de doorboring aanwezig en is er alleen een kom aanwezig. Hieronder een kei met uitholling oftewel schalensteen, een mogelijke ‘rolsteenhamer’ of gerollkeule. Onderzoek heeft aangetoond dat een lange steel in het gat zat en de rolsteenhamers kunnen zijn gebruikt om vuur te maken (handlager voor vuurboren), als slingerstenen voor de hacht, als klopsteen voor het maken van gereedschap, als verzwaring van de grafstokken. Het gebruik van deze hamers loopt door in de nieuwe steentijd.
Bron: Rijksmuseum van Oudheden: het museum stelt ze beschikbaar onder de Creative Commons-licensie CC-BY.Ook zijn kookstenen gevonden in de middensteentijd, waaronder in Nieuwe-Pekela, Groningen, Door de stenen te verhitten kan een bak, blaas of huid met water (of andere vloeistoffen) aan de kook worden gebracht.
In de nieuwe steentijd worden van stenen bijlen gemaakt, maar ook wapens – de zogeheten hamerbijlen. Deze boeren gebruikten slijp- en maalstenen van natuursteen. Tot slot zijn er zogenaamde napjestenen – waarvan het gebruik niet duidelijk is. Zijn deze gebruikt als vijzel voor het malen van noten, zaden en kruiden? Of is het een vijzel om iets fijn te stampen, denk aan voedsel of kleurstoffen? De hunebedbouwers bouwden met zwerfstenen hun graven – de hunebedden. Vanaf de nieuwe steentijd werd steengruis gebruikt als magering in aardewerken potten.
Bronnen
