Wede (Isatis tinctoria) is een verfplant waaruit een blauwe kleurstof kan worden gehaald: pastel. Tot de komst van indigo in de zestiende eeuw werd deze kleurstof gebruikt in de lakenindustrie om wol blauw te verven. Indigo was dieper blauw en kleurvaster. De oorsprong van de plant ligt in de steppen van Eurazië. De plant is tweejarig en kan wel 100 cm hoog worden. De plant bloeit van mei tot juni met kleine gele bloemen. In Nederland is de plant te vinden langs de rivieren de Waal en de Rijn, maar zeldzaam. De plant komt hier doordat de zaden via de rivieren uit Zwitserland en Duitsland richting Nederland zijn aangespoeld.
Gebruik van prehistorie tot nu
Vanaf de prehistorie is de plant al bekend in Nederland om zijn kleurstof. Wede was al bekend in Egyte zo’n 3.000 jaar geleden en de plant geeft wol een paarse tot blauwe kleur. Desondanks is de plant hier niet verwilderd in tegenstelling tot in andere gebieden.
Via een ingewikkeld proces levert de plant bolletjes kleurstof: kokanje. Hoe ging dit in zijn werk?
Stap 1. De planten werden voor de bloei geoogst;
Stap 2. De planten werden in stukken gesneden en deze werden aan een rottingsproces overgelaten met als product de pastel: kleiachtige materiaal.
Stap 3. Van het materiaal werden ballen gerold en deze werden gedroogd. Deze kokanjes werden gebruikt om te verven.
Hoe kleur je dan wol met deze kokanjes?
Stap 1. In bad
Met veel water en zemelen worden de ballen in een kuip geplaatst, eventueel met een andere kleurstof. Na een dag of twee ontstond een vloeistof die geelgroen van kleur was.
Stap 2. Dompelen
10 seconden lang wordt het textiel in de vloeistof gelegd waarna de kleurstof zich gaat hechten aan de stof. Door de lucht (inwerking zuurstof) kleurt de stof blauw. Herhalen kan en zorgt voor een donkerder kleur.
Blauwe maandag
Mogelijk zou de uitdrukking “blauwe maandag” met wol blauw verven te maken hebben. Zaterdag werd de wol geverfd waardoor deze maandag blauw kleurde en droogde. Deze dag werd niet gewerkt door de wolververs.
Indigo
In Azie wordt deze kleurstof al eeuwen gebruikt net als in het oude Egypte, Griekenland en Rome. Om indigo te gebruiken is hydrosulfiet nodig. Bij het blauw maken van de spijkerbroeken is de verfstof veel gebruikt.
