Boerenwormkruid (Tanacetum vulgare) lijkt op Jacobskruiskruid en komt uit dezelfde plantenfamilie, de meerjarige plant heeft een kantige donkerbruine stengel en kan tot 150 cm lang worden. Zij groeien vaak naast elkaar op plekken waar nog geen dichte begroeiing is, bijvoorbeeld bermen. De hoofdbloei is van juni tot augustus met nabloei tot in de herfst. Boerenwormkruid bloeit met platte gele schermen die uit tientallen individuele bloemhoofdjes bestaan. De bloemen verwelken niet snel, de gele kleur blijft lang behouden – goede snijbloem. De bloemen worden daarom vaak in droogboeketten toegepast. De bladeren zijn varenachtig, in het Duits heet de plant Rainfarn (bermvaren), in Drenthe wordt zij “poppenknoopjes” genoemd. Andere in Nederland gebruikte namen zijn Reinevaar, Reinvaan, Wormkruid, Kruidwis, Kostkruid, Tente, Steenvaren, Wormzaad, Zilverknoopjes en Donderbloem. De naam Tanacetum komt waarschijnlijk van het Oudgriekse woord athanasia (onsterfelijk). Deze naam kan gegeven zijn aan de plant om de bloemen die lang goed blijven of het duidt op het maken van levensdrank of het gebruik van de plant bij conserveren van lichamen.
Gebruik Boerenwormkruid als grondstof of voedsel
Boerenwormkruid komt van nature in Nederland voor en is gebruikt van de prehistorie en later zal dit gewas zeker gebruikt zijn. De gehele plant van het kruid wordt nu (en misschien ook in de prehistorie) gebruikt als verfstof voor wol (goudgele kleur, nabeitsen met kopersulfaat of ijzersulfaat geeft een groene kleur) (SUOMI 2001). Bloemen worden gedroogd voor gebruik in bloemstukken. De plant heeft insecten werende eigenschappen. De bloemen bevatten nectar en stuifmeel, wat wilde bijen, kleine vlindersoorten, zweefvliegjes en andere insecten aantrekt. Boerenwormkruid is de gastheer voor veel rupsen en larven van diverse insectensoorten, terwijl andere insecten de plant juist mijden (HOFMAN, 2016). De plant kan gebruikt worden als insecten verdrijvend middel tegen mieren, vlooien en motten. Volgens een lezeres zoi na de winter mensen en paarden hiermee zijn ontwormd. Paarden eten de plant ook.
Vroeger werd Boerenwormkruid bij keukendeuren geplant omdat mieren er niet van houden. De plant heeft een kamferachtige geur die bij aanraking van de bladeren wordt verspreid – de geur is te omschrijven als een Frans kaasje. Etherische oliën uit Boerenwormkruid, zoals trichine, irisine en graminine, worden als insecten verdrijvende middelen toegepast. Vroeger werd het in huis veelvuldig rondgestrooid om het huis mot- en vlo vrij te houden. Bij het conserveren van lichamen zou het kruid zijn gebruikt.
Eetbaar?
Het is (en was) een smaakstof voor eieren, puddingen, koeken, biscuits en omeletten (SUMNER, 2004).Een lezeres ga ons de tip dat in Diest pannekoeken met boerenwormkruid werden. De plant is giftig. Hoge doses veroorzaken duizeligheid, krampen, buikpijn en kunnen dodelijk zijn. Omdat de olie die uit de plant kan worden gewonnen in principe giftig is, is het in de Verenigde Staten zelfs verboden om Boerenwormkruid te verkopen.
Gebruik Boerenwormkruid als geneesmiddel
In de volksgeneeskunde was Boerenwormkruid altijd al een middel voor de maag, nieren en blaas. Reuma en jicht werden ermee behandeld, maar ook wormen konden ermee worden verdreven (vandaar misschien ook de naam Boerenwormkruid). De plant stond in de Middeleeuwen bekend als één van de negen meest gebruikte kruiden om betoveringen, donder en onweer te voorkomen. Aan de andere kant gebruikte tovenaars de plant om donder te maken; vandaar de bijnaam Donderbloemen. Wie op paasmaandag een kopje boerenwormkruidthee dronk kreeg het hele jaar geen koorts.
De sterke geur die de plant verspreidt duidt erop dat er allerlei bijzondere stofjes in zitten (HOFMAN, 2016). Dit prikkelde de volksgeneeskunde tot medicinale toepassingen. Aftreksels van boerenwormkruid werden ingezet tegen de meest uiteenlopende kwalen; van verkoudheid en koorts tot pijnbestrijding. Het meest bekend is de werking als wormafdrijvend middel voor mens en vee. Voorzichtigheid is geboden, want er kunnen heel ernstige bijwerkingen optreden waarbij zelfs de kans bestaat dat je het niet overleeft. In de plant komt het giftige thujon voor dat wormafdrijvend, vooral van spoel- en lintwormen, is. In het verleden werd het ook gebruikt om een abortus op te wekken. Te hoge dosis zorgt voor duizeligheid, krampen, buikpijn en is zelfs dodelijk.
Bronnen
Wikipedia. Jacobskruiskruid, Boerenwormkruid, Sint-janskruid
HOFMAN, J.D.D., 2016. Kwartaalblad Het Drentse Landschap 90; juni 2016: pp. 14-15.
SUOMI, P., 2001. A Dyer’s Walk. 2007-05-13.
SUMNER, J., 2004. American Household Botany: A History of Useful Plants, 1620–1900. Portland, Or: Timber Press.
https://www.vreeken.nl/336000-boerenwormkruid
Door Eric Duiverman en Nadine Lemmers
