Voor opium wordt voornamelijk de slaapbol gebruikt, de grote klaproos bevat minder sterke verdovende stoffen. De Latijnse naam voor slaapbol is Papaver somniferum en dit zegt eigenlijk al genoeg: het medische woord voor slaperigheid is somnolentie.
Gebruik van de slaapbol in de prehistorie, de oudheid tot nu
De eerste aanwijzingen voor het gebruik van papaver als meer dan een voedselbron dateert uit 1868. In dat jaar vond men in de Spaanse grot Cueva ded los Murcielagos zakken met papaverbollen. Deze begraafplaats maakte duidelijk dat deze bollen als een grafgift werden meegegeven aan de overledenen. Inmiddels weten we dat deze vondst dateert uit 4.200 v.Chr. Na deze vondsten kennen we inmiddels meer vondsten van papaver uit de nieuwe steentijd. Sinds de prehistorie is deze papaver verbouwd en gebruikt.
Zo’n 5.300 v.Chr. werd de papaver (Papaver somniferum) verbouwd als gewas door de Lineaire Band Keramiek-boeren in het zuiden van Nederland. Ook de hunebedbouwers verbouwden het gewas zo’n 5.000 jaar geleden, in ieder geval in de laatste fase (KIRLEIS 2014). De plant had twee doeleinden: medicijn, maar ook voedsel. De zaden konden worden gegeten, maar ook worden geperst voor olie. Interessant is dat een bepaalde vorm van het aardewerk te vergelijken is met de zadendoos van de papaver (draai de fles om). Tot nu toe is er geen rechtstreeks verband gelegd tussen dit kraaghalsflesje en de Papaver somniferum.
In de prehistorie was gebruik van drugs sterk gereguleerd en verbonden aan spiritualiteit en religie. Het zal een rol gespeeld hebben tijdens grafrituelen en ceremonies (GUERRA-DOCE, 2015). Drugs werden gezien als een hulpmiddel om met de andere wereld contact te maken, namelijk de spirituele wereld. In Spanje zijn opium-restanten aangetroffen in de tanden van volwassen mannen op een opgraving daterend uit de nieuwe steentijd (GUERRA-DOCE, 2015).
De Oude Egyptenaren maakten slingers van klaprozen als versiering. Dit heeft men kunnen afleiden uit diverse grafvondsten. De eerste beschrijving van medicinaal gebruik van opium, gewonnen uit de slaapbol, werd door de Sumeriërs gedaan rond 4000 v. Chr. in Zuid-Oost Azië. In de Griekse mythologie was de slaapbol het symbool van de slaap, Morpheus. Zij verbouwden deze papaver om er de olie uit te krijgen, die echter een matig verdovende werking had. De Oude Grieken en ook de Romeinen aten papaverzaadjes, tegenwoordig meer bekend als maanzaadjes, en blaadjes gemengd in salades. Ongeveer 300 jaar v.Chr. ontdekte men dat het witte melksap uit papaver een veel sterkere verdovende werking had dan de zaden. De Kelten zouden het in pap toegediend hebben aan huilbabies zodat deze snel in slaap vielen en “sliepen als een klaproos”.
In de 16e eeuw beschreef de kruidengeneeskundige Dodoens de slaapverwekkende werking van papaversap en van de zaadjes. Het werd bereid door het te mengen met honing of wijn. Rond 1700 begon men opium, gewonnen uit papaver, als genotmiddel te gebruiken. In China wordt opium overigens nog altijd als genotmiddel gerookt. Heroïne, dat ook afkomstig is van Papaver somnifernum en direct in het bloed gespoten wordt, is tegenwoordig een bekende harddrug. Roken van opium is veel minder gevaarlijk dan spuiten van heroïne. De apotheker Friedrich Sertürner isoleerde in 1804 het alkaloïde morfine als een van de werkzame bestanddelen van opium, men noemde de stof destijds narcotine. Een aantal jaren later werd ook codeïne in het melksap gevonden.
Bronnen
Onkruiden herkennen. Glas H, ed. Boerderij, Reed Business 2008: Grote klaproos: 74-75
http://www.google.nl/webhp?sourceid=chrome-instant&ion=1&espv=2&ie=UTF-8#q=geneeskracht%20papaver
https://nl.wikipedia.org/wiki/Ruige_klaproos
Atrium Kruiden Encyclopedie. MCMXCV Dorling Kindersley Limited, Londen. Nederlandstalinge editie MCMXCVI Icob BV. 1995: 322
GUERRA-DOCE, E., 2015. Psychoactive Substances in Prehistoric Times: Examining the Archaeological Evidence. Time and Mind The Journal of Archaeology, Consciousness and Culture Volume 8 2015 – Issue 1, pp. 91-112.
GUERRA-DOCE, E., 2014. The Origins of Inebriation: Archaeological Evidence of the Consumption of Fermented Beverages and Drugs in Prehistoric Eurasia. Journal of Archaeological Method and Theory. Journal no. 10816, 2015.
MERLIN, M.D., 2003. Archaeological Evidence for the Tradition of Psychoactive Plant Use in the Old World. Economic Botany. Springer, Vol. 57, No. 3, pp. 295-323.
KIRLEIS, W. & S. KLOOß, 2014. More than Simply Fallback Food? Social Context of Plant Use in the Northern German Neolithic. In:
A. CHEVALIER, ET.AL., Plants and People: Choices and Diversity through Time. Oxbow Books, volume 1, pp. 428-466.
http://www.grenswetenschap.nl/permalink.asp?i=4395
Greetje Bijloo, Nadine Lemmers en Eric Duiverman
