Mensen hebben zich altijd beziggehouden met het heelal, zelfs al in de prehistorie. Ze keken naar de bewegingen van de sterren, de maan en de zon. Op basis van de hemellichamen kan je overdag en ’s nachts de weg vinden. In de prehistorie zal men ook de regelmaat van de bewegingen hebben waargenomen en dit gaf de mensen een besef van tijd. Bijzonder is een bot uit de Abri Blanchard (Frankrijk) waarbij de maanstanden zijn ingekerfd in het bot ruim 32.000 jaar geleden. Waarschijnlijk is dit een maankalender.
Rare verschijnselen als maans- en zonsverduisteringen en vallende sterren zullen de mensen in de prehistorie als verstoring hebben gezien en misschien wel als onheil of ongeluk.
Voor veel volken had de stand van de zon, maan en de sterren dan ook een belangrijke en religieuze betekenis.
De weg vinde met behulp van de hemellichamen
Ook zijn de hemellichamen een manier om de weg te vinden. Vandaag de dag gebruiken mensen de zon als een manier om het noorden te bepalen. In het oosten gaat de zon op en in het westen onder. Op het midden van de dag staat de zon op het zuiden.
Aan de stand van de sterren is het mogelijk je weg te vinden. Misschien is de poolster in het noorden daar wel het bekendse voorbeeld van.
Stonehenge en de zonnewende
Dat de mensen in de prehistorie zich bewust van de hemellichamen en hun ritmes wordt duidelijk door te kijken naar Stonehenge in Engeland. Dit monument staat georienteerd op de zon, waarbij twee keer per jaar de zon in lijn staat de stenen van Stonehenge. Bij deze twee dagen gaat het om de kortste dag en de langste dag van het jaar: rond 21 juni en rond 21 december. Astronomen ontdekten dat met behulp van het bouwwerk zonsverduisteringen konden worden voorspeld. Een theorie is dat Stonehenge werd gebruikt voor voorouderverering en werd gebruikt voor astronomische doeleinden. Op de langste dag komt de zon omhoog achter de ‘Heel Stone’ en de schaduw van de steen valt recht in het hart van Stonehenge. Op de kortste dag schijnt de zon tussen een smalle opening door – het teken dat de dagen langer worden.
Newgrange
Newgrange is vooral beroemd vanwege de lichtinval rond 21 december. De lichtstraal gaat door de ingang en de gang naar de tombe. De nis binnenin wordt dan ongeveer 15 minuten verlicht. ewgrange is vooral beroemd vanwege de lichtinval rond 21 december. De lichtstraal gaat door de ingang en de gang naar de tombe. De nis binnenin wordt dan ongeveer 15 minuten verlicht.
Een steen als seizoensklok
Een monoliet bij Gardom’s Edge wordt door Brown (2012) gezien als een gnomon van een zonnewijzer die de seizoenen aanwijst. De monoliet kan waarschijnlijk worden geplaatst in de nieuwe steentijd tot de vroege bronstijd. De driehoekige monoliet steekt ver boven het landschap uit en de punt wijst naar het zuiden. Via 3D-modellen kwamen onderzoekers erachter dat de prehistorische mens de seizoenen kon waarnemen op basis van deze steen, namelijk:
1. winter – geen schaduw op de schuine kant;
2. zomer – geen schaduw;
3. lente en herfst – gedeeltelijke schaduw.
De Kalenderman (Tanum, Zweden)
De rotstekeningen uit de bronstijd, waaronder deze uit Tanum, bewijzen dat de mensen in bronstijd een nauwe verbinding hadden met de hemellichamen. Naar alle waarschijnlijkheid speelden deze lichamen in hun rituelen en geloof een grote rol. Bijzonder is de “kalenderman” met zijn hand 29 inkepingen (“cupmarks”), waarschijnlijk gaat het om de dagen van de maand.
Grottekeningen en de sterren
Nieuw onderzoek naar rotstekeningen door Sweatman (SWEATMAN & COOMBS 2019) lijkt duidelijk te maken dat bij de grotten van Lascaux net als bij Göbekli Tepe en Ҫatalhöyük de dieren symbool staan voor sterren (sterrenbeelden of sterrenconstellaties). De onderzoekers bewijzen op basis van dateringen, de stand van de hemellichamen en de schilderingen dat de prehistorische mens de hemellichamen kenden en in kaart bracht. Vermoedelijk konden zij een grote gebeurtenissen markeren en een tijd en datum vaststellen. Een stervende man met dieren lijkt een komeetinslag uit te beelden. Volgens Sweatman had de prehistorische mens kennis vergelijkbaar met de onze, alleen dan al tijdens de laatste ijstijd.
Bronnen
SWEATMAN, M.B. & A. COOMBS, 2019. Decoding European Palaeolithic Art: Extremely Ancient knowledge of Precession of the Equinoxes. Athens Journal of History – January 2019, pp. 1-30.
