Het geheim van een kustplaats in Wales
Llandudno is een vakantie stad aan de zeekust in Noord Wales. Met zijn lange zandstrand, brede Victoriaanse boulevard, de langste pier in Wales (700 meter), veel hotels en restaurants is Llandudno een van de meest populaire vakantieplekken in Wales. Aan de westelijke kant van het strand ligt een steile rotswand van 207 meter hoogte, een enorm grote landtong van kalksteen, die Great Orme heet. Bovenop is een café en bezoekerscentrum, een winkel, speelplaatsen voor kinderen … en de grootste kopermijn uit de Bronstijd ter wereld!
Het uitzicht strekt zich uit over de zee tot the Isle of Man en zuidwaarts tot Mount Snowdon. Om boven op Great Orme te komen is niet moeilijk – je kunt te voet, met de auto, per kabelbaan of via een unieke kabeltram.
Prehistorie bij de Great Orme
Het was al lang bekend dat Great Orme in de prehistorie bewoond was. In 1881 heeft een man met de naam Kendrick bijzondere vondsten ontdekt in een grot. Een daarvan was het bewerkte kalkbeen van een paard uit de Ijstijd (die nu in het British Museum in Londen is te zien) en prehistorische kralen van dierentanden (nu in het National Museum Wales in Cardiff). Ook was bekend dat mineralen hier op Great Orme waren gemijnd maar het was gedacht dat het in de Romeinse tijd had plaats gevonden.
Halfweg langs de tramspoorlijn ligt een station en in 1987 heeft de gemeente beslist het landschap in de omgeving aan te passen en een parkeerplaats te creeen. Daarvoor moest een ondergronds onderzoek door specialisten plaats vinden en die hebben – totaal onverwacht – een netwerk van tunnels gevonden, en een hele boel artefacten zoals benen gereedschap en stenen vuisthamers uit de Bronstijd, bijna 4,000 jaar geleden.
In plaats van een parkeerplaats aan te leggen werd de plek wetenschappelijk opgegraven.Tot nu toe is meer dan 8 kilometer aan prehistorische tunnels gevonden. Dat betekent dat de groeve in de Bronstijd het grootste industriele terrein in de wereld was. Zo wordt het in het Guinness Book of Records benoemd.
Koper en brons
Koper komt van groen malachiet en er wordt geschat dat gedurende de Bronstijd meer dan 40,000 ton kopererts houdend steen ter plaatse gemijnd is. Koper was felbegeerd en werd voor alle soorten voorwerpen gebruikt, van sieraden tot bijlen. Maar eerlijk gezegd is het metaal te zacht voor gereedschap en wapens. Maar als je koper met tin mengt krijg je brons, een metaal dat veel harder is. In de Bronstijd kwam het tin waarschijnlijk uit Cornwall, ongeveer 480 km ten zuiden, wat betekent dat er in die tijd al een handelscultuur in Engeland was.
Het wordt geschat dat de 40,000 ton steen van Great Orme genoeg was om 1,700 ton kopererts te produceren. En 1,700 ton kopererts zou genoeg zijn om 10 miljoen bronzen bijlen te maken!. Eigenlijk produceerde de groeve zo veel koper en brons van hoge kwaliteit dat het uitgevoerd werd naar Europa en de landen die wij vandaag Frankrijk, Nederland en Denemarken noemen.
In Groot Brittannië en ook in Europa werd brons veel gebruikt voor allerlei dingen, van sieraden tot spieren. Maar de meest gevonden artefacten zijn bijlen, zwaarden en dolken. Vanwege deze vondsten wordt gedacht dat de Bronstijd veel geweld kende.
Bronstijd mijnen
Over de mensen die hier in de Bronstijd hebben gewerkt weten wij bijna niets. En dat terwijl we van andere plekken zoals Stonehenge heel veel weten, dat komt ongeveer uit dezelfde tijd. In het begin bewerkte men waarschijnlijk de erts aan het oppervlak, voor er gemijnd werd tussen de lagere ertsaders. Wat zo verbazingwekkend is is dat de mensen alleen met gereedschap van bot en graniet stenen hebben gegraven. De stenen werden als vuist hamers gebruikt en daarna botten van dieren (vooral vee) voor het fijnere werk. Meer dan 30,000 botten van dieren zijn hier gevonden, waaronder vee, schapen en varkens maar ook ree, honden en kleine knaagdieren. Slechts twee menselijke botten zijn tot nu toe gevonden en die zijn in het bezoekerscentrum te zien
Sommige tunnels en grotten zijn zo groot als zalen en anderen zijn zo smal dat alleen kleine kinderen van een jaar of 6 erdoor kunnen kruipen. De mijnwerkers hebben waarschijnlijk kaarsen van dierlijk vet als belichting gebruikt want de tunnels waren kilometers lang en reikten tot 70 meter diep onder de grond. Ventilatie in de tunnels zal erg slecht geweest zijn.
Archeologen denken dat er ongeveer 1,000 jaar werd gewerkt en de mijnen pas rond 600 v.Chr. verlaten werden met de komst van de Ijzertijd.
Latere geschiedenis
In 1692 werd met de mijnarbeid opnieuw begonnen omdat het toen mogelijk was water weg te pompen en lager in de mijn te kunnen delven. In de 18de en 19de eeuw was er veel vraag naar koper om de onderkant van houten schepen te bekleden voor de Koninklijke Marine in Engeland. De mijnen hebben tot 1861 meer dan 1,000 ton erts per jaar geproduceerd, daarna is de vraag afgenomen. Ook kwam goedkopere concurrentie uit het buitenland.
Later in de 19de eeuw, in de tijd van Koningin Victoria, zijn nieuwe schachten gegraven en een daarvan is nog bewaard gebleven, waardoor je 145 meter naar beneden tot het zeeniveau kunt kijken. Eind 19de eeuw is de groeve dichtgegooid en bijna vergeten en Llandudno werd daarna alleen bekend als een populaire vakantieplaats. Tot 1987!
Een bezoek aan Great Orme
Een bezoek aan de mijnen begint met een filmpje in het bezoekerscentrum als inleiding en daarna – door een helm beschermd – kun je zelfstandig door de tunnels en de rest van de site rondlopen. De route brengt je onder de grond en je loopt door ongeveer 200 meter aan tunnels met 35 trappen naar beneden en nog 35 terug naar de oppervlakte. Uiteraard zijn stevige, lage schoenen aanbevolen!
Aan de oppervlakte volg je de paden langs de opgravingen. In het bezoekerscentrum is een maquette te zien dat het leven in de Bronstijd laat zien. Ook is er een expositie met gereedschap en originele voorwerpen uit de Bronstijd van 4,000 jaar geleden te zien. Natuurlijk vindt je hier ook een winkel waar je boeken en andere souvenirs kun kopen.
Het terrein is elke dag open en opgravingen vinden nog steeds plaats, zo hebben bezoekers soms de kans om met archeologen te praten. Inmiddels kun je het filmpje bekijken en meer lezen op de website http://www.greatormemines.info/tour/.
Tekst Alun Harvey
Foto’s Alun Harvey en de Great Orme website
