Als megalithische structuren in verband gebracht lijken te kunnen worden met astronomische verschijnselen, valt vaak de naam ‘de Stonehenge van …’. In Zweden wordt dat nu meestal gekoppeld aan de Ales Stenar, een enorme schipvormige steenzetting aan de kust ten oosten van Ystad in Skåne en pas in 1989 ontdekt. Er worden astronomische functies aan toegekend zoals ook bij Stonehenge, met assen gericht op de zonsopgang en -ondergang in de verschillende seizoenen. https://www.scirp.org/pdf/IJAA20120100003_54189277.pdf
De ontdekking van de Ales Stenar heeft de oudere claim van de ‘Stenehed steenlijn’ als ‘Zweedse Stonehenge’ fors overschaduwd. Hij is wat kleiner, ligt wat meer verscholen en was ook niet zo bekend. Maar het is toch een interessante site die ik in juli 2011 bezocht. Het ligt ten westen van de plaats Hällevadsholm in de streek Bohuslän, West Zweden. Deze hele regio, en zeker ook Bohuslän, kent een overvloed aan archeologische locaties, vanaf het neolithicum met megalithische graven, de bronstijd met steenhoopgraven en de beroemde Hällristningar, rotstekeningen zoals rond Tanum, de IJzertijd (in Zweden van 500 vC – 800 nC) met grafheuvels, bautastenen (menhirs), schipvormige steenzettingen en graven, en de Vikingentijd met runenstenen.
Stenehed is een locatie met 45 grafheuvels, bautastenen, een schipvormige steensetting, resten van steencirkels, en dan die opvallende lijn van rechtopstaande stenen waaraan de locatie zijn ‘roem’ dankt. Er staan er nog negen, van 1,4 m oplopend tot 3,3 m. Waarschijnlijk zijn het er oorspronkelijk elf, of zelfs twaalf, geweest. De grafheuvels zijn te dateren in de Zweedse late IJzertijd, ca 500-600 nC. Ook voor de steenlijn neemt men daarom die datering aan. Daarover is wel discussie. In feite is er nooit bij die stenen zelf een opgraving gedaan en er is niets wat een datering kan bevestigen. In Zweden bestaan geen vergelijkbare constructies met wel een goede datering. Er zijn wel steenzettingen met duidelijk oudere dateringen. Zo zijn de resten van de steencirkel op de locatie van voor de grafheuvels, en mogelijk uit de bronstijd. Deze plek is duidelijk millennia belangrijk geweest en gebruikt voor rituelen.
Er wordt door velen aangenomen dat de lijn een astronomische betekenis heeft, vandaar ‘Zwedens Stonehenge’. Als je precies langs de oplopende lijn kijkt die door de stenen wordt gevormd, kun je op midzomer precies de zon zien ondergaan boven Kleveberget, dat op ongeveer 2 km afstand ligt. Daarbij is de bronstijd cirkel mogelijk als standpunt gebruikt waarbij de schaduw van de stenen langzaam naar het centrum van die cirkel kruipt.
Op de site is een informatiebord, merendeels in het Zweeds.
En een enthousiaste amateur (?) archeoloog heeft 4 A4tjes tekst opgehangen, in
het Zweeds. Daarin legt zij/hij een verband met andere sites met mogelijke
astronomische betekenis, Stonehenge, Carnac en Callanish. Bijna dezelfde tekst is
te vinden op http://freepages.rootsweb.com/~catshaman/history/18srad2.htm.
Na wat OCR’en met behulp van Google Translate kun je een eind komen met
begrijpen waar het over gaat. Dat bespaar ik u maar.
En zoals vaker met archeologische overblijfselen is er een legende aan verbonden.
De strijd van Koning Rane en Koningin Hud
Niet ver van deze plek woonde koning Rane op Slot Raneborg. Er was een koningin Hud die onder de indruk was van de dappere koning en wel met hem wilde trouwen. Hij was daar aanvankelijk toe bereid maar toen de koningin met haar gevolg bij Raneborg aankwam, had hij zich bedacht. In plaats van het bruiloftsfeest voor te bereiden, was hij gaan jagen. Koningin Hud werd zo razend dat zij haar leger het slot liet bestormen en in brand steken. Toen ze wegreed van de zwartgeblakerde ruïne, zou ze gezegd hebben: ’Dit heette tot nu toe Raneborg, maar van nu af aan zul je Svarteborg genoemd worden (het ’zwarte slot’, een plaats 3 km Zuidelijk van Hällevadsholm). koning Rane die van verre al het vuur en de rook had gezien, achtervolgde de wegvluchtende koningin. Hij haalde hen in toen ze bij een bron waren gestopt om te drinken en nam wraak. De koning viel de koningin aan en spleet haar hoofd met zijn zwaard doormidden. Haar gezelschap vluchtte maar de koning achterhaalde ook hen en doodde iedereen. Dat gebeurde naar zeggen precies daar, bij Stenehed. Volgens het verhaal is de koningin begraven op de Hud-boerderij, op de Hod’s heide bij Rabbaldshede noordelijk van Hällevadsholm. Daar ligt nu een bautasteen, ‘de ‘koningin Hud steen’ genoemd om het graf te markeren. Haar gezelschap van krijgers zou begraven zijn in Stenehed, in grafheuvels. Voor hen werden de 12 stenen opgericht.
Tekst en foto’s Jan Venselaar
