Ierland is bekend om zijn vele megalithische monumenten. De grote neolithische ganggraf-complexen bij de Boine, Loughcrew en Carrowmore zijn het bekendst. Maar er zijn nog veel meer megalithische monumenten die het bezoeken en bestuderen waard zijn.
Echte pareltjes daarbij zijn de steencirkels in ZW Ierland, Muster, gelegen ruwweg in de counties Cork en Zuid Kerry. Van de 250 steencirkels in Ierland liggen er meer dan 100 in dit gebied. Ze hebben hun eigen karakter en wijken af van bijvoorbeeld de groep steencirkels die men in het Noorden van Ierland aantreft zoals in de regio Tyrone, maar ook van het nabij gelegen Lough Gur gebied.
De meeste van deze steen cirkels in ZW Ierland liggen prachtig, op bijzondere punten in het landschap en hebben nu (nog steeds?) een ‘mystieke‘ sfeer om zich heen.
Ze worden aangeduid als ‘axial stone circles’. Daarbij wordt onderscheid gemaakt in ‘axial five-stone circles’ en ‘axial multiple-stone circles’ (maar altijd met een oneven aantal stenen). Dat ‘axial’ slaat op het feit dat ze in het algemeen symmetrisch zijn om een as, die bijna altijd globaal Noordoost-Zuidwest gericht is. Een van de stenen, in het Zuidwest deel, ligt dan plat in plaats van staand. Vaak kan er ook een soort ‘poort’ herkend worden van twee wat grotere stenen die dan aan de Noordoost zijde staan.
De ACS’s dateren uit de Midden- en Laat-bronstijd, (1500 – 900 vC.). Aanwijzingen daarvoor komen van een aantal aangetroffen crematie graven, soms midden in de cirkel. Het is echter niet onwaarschijnlijk dat een aantal van al eerder dateren. De aantrekkingskracht van dit gebied, zeker in de Bronstijd, was gelegen in de aanwezigheid van koperertsen. En die lijken hier al vroeg, vanaf het begin van de Bronstijd te zijn ontgonnen. Zeker is dat veel van deze locaties ook later in gebruik zijn geweest voor begrafenissen en andere rituelen.
Er is onderzoek gedaan naar de astronomische betekenis van die as oriëntatie. In een aantal gevallen kan ook een verder gelegen landschapselement, als een scherpe top of juist klein ravijn, worden aangewezen dat in het verlengde van de as ligt en als baken kan hebben gediend. Er is veel discussie over. In deze regio zijn overigens ook meer dan 80 kleine steenrijen die eveneens allemaal globaal Zuidwest zijn georiënteerd. Er lijkt voor een aantal een duidelijke relatie met de ondergaande zon in midwinter; andere kunnen gekoppeld worden aan specifieke maanstanden, maar dat lukt niet voor allemaal. De Zuidwest oriëntatie zal zeker niet toevallig zijn, maar welk doel het precies had, die mogelijk ook verschillend per cirkel en steenrij kan zijn, is nog een open kwestie.
Hoe het ook zij, de steencirkels liggen vaak op zo’n manier ingebed in het landschap, wat hoger, soms bij water en in een setting van bergen, dat die toen een gevoel van grootsheid en mystiek moet hebben opgeleverd, én dat nu nog doen.
Het mooiste voorbeeld van zo’n landschappelijk fraai gelegen steencirkel is die van Uragh op het Beara schiereiland. Dit is een kleine cirkel van 5 stenen, met daarnaast aan de Noordwest zijde een grote staande steen. De cirkel is 2,4 m in diameter. De staande steen is iets meer dan 3 m hoog. Sommigen veronderstellen dat de grote steen er eerder was en de steencirkel er later is bijgeplaatst.
De steencirkel van Kenmare is een voorbeeld van het andere type, bestaande uit 15 stenen en met een steengraf in het centrum. Dat laatste komt in een aantal grotere steencirkels voor. Het is een van de grootste steen cirkels in ZW Ierland met zijn 17,4 x 15,8m en is, in afwijking van alle andere, opvallend eivormig. In het midden ligt een steengraf (simpele dolmen) met een deksteen van 2m x 1,8m.
De lokale folklore verbindt allerlei verhalen en geloof aan deze cirkels. Er wordt gezegd dat hier vroeger de kinderen die ongedoopt stierven, werden begraven, in een toch soort ‘heilige grond’. En zoals bij meer graven, cirkels en ook bronnen in Ierland is er een ‘fairy tree’ bij, meestal een meidoorn zoals deze hier, waaraan wensen en kleine gaven als dank werden en nog steeds worden opgehangen.
Literatuur
Aubrey Burl, ‘The Stone Circles of Britain, Ireland and Britanny’, (pag 262-73), Yale, 2000
David Lindley Flanagan, ‘A spatial analysis of stone circles in Southwestern Ireland.’, MA thesis, Univ Texas Arlington, 2006
Victor Reijs, ‘An investigation into folklore associated with Bronze Age stone circles of Kerry and Cork, Ireland.‘ MA thesis Univ Wales Trinity Saint David, 2017
Jack Roberts, ‘The Sun Circles of Ireland’, Adoranten, 2014
Jack Roberts, ‘The Stone Circles of Cork & Kerry. An Illustrated Map & Guide’, Bandia Publishing, Galway, 2015(?)
Chris Scarre, ‘The megalithic monuments of Britain and Ireland.’, Thames&Hudson 2007
Michael Wilson, ‘Cork-Kerry Stone Circle Complex’, http://mega-what.com/sites/CKcomplex.html (met een uitgebreide beschrijving van veel sites en hun mogelijke orientatie)
https://en.wikipedia.org/wiki/Axial_stone_circle
en zie ook https://www.youtube.com/watch?v=WFYEx8iD80o (en meer op Youtube) die de prachtige setting van deze steencirkels laat zien.
