Bagan, ook wel Pagan genoemd, is een van de oude hoofdsteden van Myanmar. Het is wereldberoemd vanwege de vele duizenden Boeddhistische stoepa’s en tempels die er nog altijd staan. De stad zou in 874 gesticht zijn maar waarschijnlijk is het al veel ouder. Sindsdien heeft het meerdere namen gehad waaronder Arimaddanapure (‘de stad van de vernietigers van vijanden’) en Tambadipa (‘het land van koper’). Sinds de 12e eeuw staat het bekend als Pagan. Het is een enorm groot complex, in totaal beslaat het 130 vierkante kilometer.
De grootste bloei van Bagan was tussen de regering van Anawratha (1044-1077) en de verwoesting door de Shan-prinsen in 1299. Marco Polo heeft de stad bezocht in 1287 toen op dat moment het leger van Kublai Khan de stad aanviel.
Bagan, opnieuw ontdekt en gered
Het heeft nog lang geduurd voordat het weer opnieuw de aandacht kreeg. Dat is pas begonnen in 1855 toen de Schotse ingenieur Henry Yule de stad beschreef. In 1866 hebben de Engelsen Myanmar ingelijfd waarna ze archeologisch onderzoek zijn gestart. Een beroemde onderzoeker in het begin van de 20ste eeuw was Gordon Hannington Luce. Hij heeft ervoor gezorgd dat er geen bombardementen plaatsvonden in Bagan gedurende de Tweede Wereldoorlog. Helaas is er later alsnog veel kapot gegaan, maar dit keer door een aardbeving in 1975. Sindsdien staat het op het netvlies van UNESCO.
5000 boeddhistische monumenten bij elkaar
Naar schatting staan er zo’n 5000 monumenten in het gebied waarvan 1000 in goede staat. Een aantal worden nog altijd gebruikt. De monumenten zijn in drie fases gebouwd – van 850 tot 1120 – van 1120 tot 1170 en van 1170 tot 1300. In de tijd dat de monumenten zijn gebouwd was het gebied een groene zone aan de oevers van de rivier de Irrawaddy. Door een bevloeiingssysteem kon het gebied van water worden voorzien. Nu is dat heel anders, het is nu een relatief droog gebied.
Het boeddhisme is in Bagan gebracht vanuit India en behoort tot de Theravada variant (de oude leer). Deze leer staat het dichtst bij Boeddha’s oorspronkelijke boodschap.
Stoepa’s en grottentempels
In Bagan zijn twee bouwkundige basisvormen te vinden: de stoepa, ook wel zeidi’s genoemd, en de grottentempel. De stoepa’s in Myanmar bestaan voornamelijk uit met zandsteen versterkte baksteen. Ze zijn afgeleid van Indiase stoepa’s en symboliseren de grafheuvel en de leer van de Boeddha. De meeste stoepa’s in Bagan bestaan uit een vierkant platform met een zeer hoge, veel kantige onderbouw, waarop de eigenlijke, klokvormige stoepa rust. Daar bovenop stond een geringde spits met ‘parasol’. Op de hoeken van de terrassen stonden miniatuurzeidi’s die later vaak zijn vervangen door waterkruiken van hindoeïstische oorsprong. De muren bevatten vaak geglazuurde terracotta tegels met teksten uit verhalen over de vorige levens van Boeddha. Tijdens de rituelen konden de gelovigen door deze verhalen te lezen en de afbeeldingen te zien hun geloof verdiepen. De toegangstrappen tot de hoge etages waren naar de vier windstreken gericht. De kern van het bouwwerk werd gevormd door een afgesloten centrale ruimte met relieken. Na de bouw van de stoepa’s was dit vertrek niet meer toegankelijk. Het bevatte de stoffelijke resten van heiligen, heilige teksten of gewijde beelden. Een stoepa telt vaak meerdere van dit soort vertrekken.
Later gingen de stoepa’s van binnen steeds meer op doolhoven lijken, waarschijnlijk om rovers te ontmoedigen. De stoepa’s werden vaak afgewerkt met een dikke laag ruw pleisterwerk van zand en kalksteen. Deze laag was wit, de kleur van de zuiverheid. De muur werd vervolgens gedecoreerd met veelkleurige motieven, zoals slingers van lotusbloemen en angstaanjagende maskers die de alles vernietigende werking van de tijd symboliseerden. Bovenop het bouwwerk verrees de spits (‘de parasol’) die meestal van koper was.
Naast de stoepa’s waren er ook veel grottentempels. Deze zijn veel gebruikt voor rituelen zoals meditatie en verering. Vensters zorgden ervoor dat er licht viel op muurschilderingen waardoor er een meditatieve stemming ontstond.
