ROND HET VUUR
Al duizenden jaren kronkelt een riviertje of brede beek door en langs het gebied van het oude veen. Hoe noemen we zoiets? Vleute, vliet, Aa, de mens geeft vele namen aan dat oude diepje. Wanneer na een overvloedig regenseizoen het water is gezakt, zijn er hier en daar nieuwe geulen uitgesleten, nieuwe diepjes. Als de veenlaag nog niet zijn grootste dikte heeft bereikt, is er behalve die ene moederbeek naar het noorden toe, eveneens een flinke beek naar het zuidoosten. Ze ontmoeten elkaar, gaan in elkaars water op om één breder diepje te vormen, en splitsen zich verderop weer op. Oude hoofdlopen of zijriviertjes. Wie zal het zeggen. En overal heten ze …. Wie zal het zeggen, want de mensen kennen vooral dat ene riviertje bij hen in de buurt. Oud en vertrouwd. Of het moet gaan om de stromen waar zoveel rijshout – riesholt – en riet aan de oevers groeit, dat het water haast onbereikbaar is geworden. Dan kan het zijn dat men spreekt van de Riest. Maar dat kan dus ook overal zijn waar zulke stromen door het ruisende landschap van waterwilgen, riet en rijshout kronkelen. Er staan sinds de bronstijd hoeves bij het stroombergje – een heuvel bij één van de vele riviertjes en de steenbergen – heuvels, door mensenhanden opgebouwd over hunebedden. Daar golven tussen bossen en enkele grasvlakten in de zomer de kleine graanvelden. Men leeft verder van wat bos, beek, veld en de rest van de natuur aan vlees, wortels, groenten en zaden op kan leveren.
Jaartellingen als de onze kende men nog niet. Opdelingen in tijdvlakken al helemaal niet. We zouden de mensen die we gaan ontmoeten nu plaatsen in de eerste eeuwen van onze jaartelling, in de ijzertijd en de Romeinse tijd, perioden die in elkaar over gaan. We kijken in hun hoeve’s. We werken mee op hun land. We gaan met hen op jacht. Er loopt een houten weg over het veen, tot aan ruige hoogte, tot aan die ene hoeve daar, en verder. We mogen mee, tot diep in hun hoofd, tot diep in hun gedachten. Er wordt geleefd, gewoond, gewerkt, geboren en begraven.
Overal in het Drenthe van die dagen vinden we veen, diepjes en beken, voorden (doorwaadbare plaatsen), ruige hoogten, ruige veenmeren waarbij de oevers zijn begroeid met riet, bomen, struiken, wat al niet meer. Als u denkt dat u de omgeving herkent, dan klopt dat, Dáár was het. Net zo goed dat het was op de plaatsen waar anderen zeggen dat het is gebeurd. Het gebeurde overal, waar mensen de veranderingen van de tijd meemaakten. De ogenschijnlijk zo vredige wereld, waar men leeft van en met de natuur, blijkt een boom onder spanning te zijn geweest. Ieder moment kan hij knappen. Het is een tijd geweest van botsingen van wereldbeelden, botsingen van mensen met verschillende afkomst, botsingen van belangen en daardoor een samenleving in grote verandering. Of toch niet, wordt het tij gekeerd? Een tijd net als de onze.
Het is in één van die vele hoeves waar in de eerste eeuwen van onze jaartelling een lied klinkt, als het vuur nog weer eens flink wordt opgestookt, en een familie verzameld zit, om nog eens weer te horen hoe vader en moeder elkaar vonden.
RANA VAN DE RIEST
’t Was in de leite van wat bomen.
’t Was nao wat hiete middagen.
Een jonge vrouwe lèup wat loom,
te dromen en rustig bij te komen,
bij stienen die in de stroom lagen.
Ze nèump wat water in hèur mond.
Ze vuulde dat ze meer vreug.
Het linnen gleed zachies op de grond,
hèur lichem, slaank en donkerblond,
lèefd’op toen hèur een stien drèug.
Ze lèut hèur in het water glijen,
en zwumde naor de varte.
Ze zag niet hoe het riet gunk zweien.
De dood zöcht naor hèur harte.
De baoge ruste in zien haand.
Zien ogen tuurden in de struken,
zien iene knie edrokt in ’t zaand.
Op ’t raandtie van het bos belaand,
kun hij gien ruus gebruken.
Het hart mus noe bij ’t water staon.
Hij heurde wat geklater,
en kun der wel een bield bij raoden.
Hij zul mit ’t hart op huus an gaon,
maor aamper tien tellen later.
Hij lèut hum naor het riet toe glijden,
en zöcht toen in de varte.
Een pèle dèud het riet wat zweien.
De dood zöcht naor een harte.
Een warm gevuul van vreed’en rust,
belèefde z’as een redding.
De druppels hadden hèur lief ekust
en d’hitte van de zun eblust.
De riest zung deur de bedding.
Het ritme van het stromen deur ’t riet,
vervuld’hèur oren mit klaanken.
Ze vuuld’het as een ofscheidslied.
Ze wus dat alles aovergiet.
Ze wol de Riest bedaanken.
Ze lèut hèur vars het bos in glijden.
Het echod’in de varte.
Een hart sprunk weg, het riet gunk zweien.
De schrik slèut hèur um ’t harte.
De schacht van wat de dood mus bringen,
kreeg stil’an al zien krachten.
Hij heurd’een peese zachte zingen,
een hart eschrukken ’t riet uut springen,
mit al zien leste krachten.
De pèle zöcht het magieslief
Hèur harte zul noe brèken.
Hij zag hèur staon, en hij stund stief.
Zoe mooi, zoe zute, zuver lief.
Toen kwaamp daor as een dèken
het hart veur ’t bield van ’t magie glijden.
Het vönk de pèel’in ’t harte.
Het störf in ’t water, bij die beiden
Ze rèerde in de varte.
Hij hef zien baoge weg elegd,
de pèle kwaod ebrèuken.
Hij hef het nooit een mèens ezegd,
waorop ie daor had an elegd.
Het hef hum aait estèuken.
Hij lèut hèur bield zien giest in glijden,
en ’t hart maor stille wegdrieven.
Zoas ze ’t water uut kwaamp schreiden,
zoas ze hum naor huus zul leiden
zo zul dat in zien giest blieven.
De jager har zien prooi evunden.
Daor, wied weg in de varte.
Hij was as wild mit hèur verbunden.
Ze slèut hum in hèur harte.
En Rana beviel van Gudrun. Gudrun vond Garm en ze kregen zoon na zoon. Als laatste Eber. Lang lang geleden. En niemand weet wat er van hem geworden is. Dan wordt het stil rond het vuur, als de vraagtekens weer worden geplaatst. Zo gaat het al heel wat jaren, minstens één keer per jaar. Het zou dat najaar voor het laatst zijn. Het lied ging door, de vraagtekens bleven weg.
Iedere week komt er een nieuw hoofdstuk van ‘de Zoon van Grieze Garm’. Het vervolg leest u volgende week woensdag. Wordt vervolgd.
