Op het Hunebed Nieuwscafé zijn al artikelen verschenen over opgravingen en welke methoden archeologen daarvoor toepassen. In dit artikel kun je lezen over archeologisch onderzoek van begin tot eind (https://www.hunebednieuwscafe.nl/2019/10/archeologisch-onderzoek-stap-voor-stap/). Naast dat grondsporen nog een verwerkingsproces hebben nadat de opgraving is afgerond, geldt dat er ook een proces is voor gebruiksvoorwerpen, namelijk conservatie. Dit proces wordt uitgevoerd door een conservator/restaurator. Dat zijn twee verschillende stappen, dit artikel legt meer uit over het proces van conservatie.
Wat is conservatie?
Sommige voorwerpen worden schoongemaakt en gaan naar een materiaal specialist. Deze worden verder onderzocht en na afronding van het onderzoek naar het depot gebracht. Maar, sommige vondsten kunnen niet zomaar dit proces doorlopen. Deze zijn te fragiel of zullen zonder aandacht vergaan. In dit geval is het van belang om conservatie te overwegen. Door een object te conserveren, zorg je er voor dat het object stabiel blijft. Alle acties die worden uitgevoerd, zijn bedoeld om de vondsten op de lange termijn te bewaren waarbij alle archeologische informatie bewaard blijft.
Waarom conserveren?
De belangrijkste reden om een vondst te conserveren is, dat een object door conservatie raadpleegbaar blijft, ook door toekomstige generaties. Dat betekent dat op een later moment er onderzoek gedaan kan worden omdat de archeologische informatie bewaard is gebleven.
Conservatie wordt niet altijd op alle vondsten toegepast. De kosten voor conserveren kunnen aardig oplopen. Daarom weegt mee of een vondst bijzonder is. Dat kan bijvoorbeeld zo zijn omdat er weinig van bekend zijn, dus het is zeldzaam. Als een object veel informatie kan opleveren, is ook een belangrijke reden om het te conserveren. Het tentoonstellen van een vondst aan publiek, kan een andere reden zijn om te conserveren.
Al tijdens het opgraven beslissen
Een groot deel van het conservatieproces vindt plaats na het opgraven, maar in sommige gevallen moet echter in het veld tijdens het opgraven als nagedacht worden over conservatie. Wanneer een object heel fragiel is, bijvoorbeeld een complete aardewerken pot die uit elkaar begint te vallen, kan de overweging worden gemaakt het object in blok te liften. Dat betekent dat er een blok grond rondom het object mee opgegraven wordt. Zo kan later, in gecontroleerde omstandigheden, het object alsnog van grond worden ontdaan en eventueel weer in elkaar worden gezet.
Soms is het belangrijk om te zorgen dat een object na opgraving, in een vergelijkbare omgeving opgeslagen blijft als de omstandigheden in de grond. Zo blijft het object stabiel. Hout blijft meestal alleen bewaard in de bodem in een waterrijke omgeving. Daardoor kan er geen zuurstof bijkomen en verrot het niet. Na het opgraven komt het hout dus wel in aanraking met zuurstof. Door het te bewaren of verpakken kunnen de omstandigheden enigszins gecontroleerd worden tot het verdere verloop in het conservatieproces kan plaatsvinden.
Regels
Er zijn ook richtlijnen hoe moet worden geconserveerd als het gaat om archeologische objecten. Elk object heeft andere eigenschappen en heeft om verschillende redenen conservatie nodig. Dat zorgt ervoor dat er veel verschillende manieren van aanpak zijn, die ook veel kunnen verschillen in kosten. Er zijn wel een aantal overkoepelende ethische regels waar een conservator/restaurator zich aan dient te houden.
De meest belangrijke regel is dat elke ingreep tijdens het conservatie proces omkeerbaar moet kunnen zijn. Het mag dus geen schade opleveren wanneer toegevoegde producten worden verwijderd, maar ook de toegevoegde producten mogen geen schade geven op de lange termijn. Het schoonmaken van een object is hier de uitzondering is. Je kun natuurlijk niet de corrosie of aarderesten weer terug plaatsen op een object. Verder is het belangrijk dat er zo min mogelijk gesleuteld wordt aan objecten en alle uitgevoerde acties gedocumenteerd worden.
Deze richtlijnen zijn nog niet heel oud. Daarom voldoen de oude conserveringsacties niet altijd aan de eerder genoemde regels. Vaak zijn deze ingrepen niet meer terug te draaien zonder het creëren van schade. Er zijn ook voorbeelden waarbij een te sterke lijm is gebruikt wat een nieuwe breuk veroorzaakt, of waar de lijm aftakelt en geen stevigheid meer biedt. De conservatie aanpak is kan verschillen per land.
Optioneel vervolg – restauratie
Conservatie dient dus voornamelijk om archeologische vondsten te stabiliseren. Je kunt hier de podcast over conservatie beluisteren. Er is nog een vervolg stap mogelijk in het proces. Zo kan de conservator/restaurator ook nog het proces van restauratie toepassen. Je leest daar meer over in dit artikel restauratie.
Bronnen:
Cools, A. 2017. Brochure Grondig Gevraagd: leidraad voor het opvragen & opstellen van een conservatie-offerte voor archeologisch materiaal, provincie Oost-Vlaanderen
