Onze voorouders waren jager-verzamelaars. Zij trokken rond en leefden van de jacht en het verzamelen van eetbare zaken zoals bessen, noten, insecten en paddenstoelen. Een beschrijving van de manier waarop deze nomaden leefden gaat vaak gepaard met een schets van de onderlinge taakverdeling: jagende mannen en verzamelende vrouwen. Onderzoek van antropoloog Randy Haas van de Universiteit van Californië zet dat idee op losse schroeven.
Samen met een team van experts verricht Haas opgravingen in het Andesgebergte in het zuiden van Peru. Bij de archeologische vindplaats Wilamaya Patjxa hebben zij sinds 2018 meer dan 20.000 artefacten ontdekt, waaronder vijf graven. In een daarvan ligt een jonge vrouw begraven omringd door voorwerpen die in gebruik waren om op groot wild te jagen. Het graf stamt uit het vroege Holoceen en is ongeveer negenduizend jaar oud.
Vrouwen op jacht
Gaat het om één heldhaftige vrouw of is het een indicatie dat vrouwen net zo goed deelnamen aan de jacht als mannen? Haas onderzocht de gegevens van 429 personen die op 107 locaties uit het late Pleistoceen en vroege Holoceen in zowel Noord- als Zuid-Amerika begraven zijn. Daarvan hadden 27 individuen soortelijke jachtvoorwerpen meegekregen, elf vrouwen inclusief de dame uit Peru en zestien mannen. Op basis van een waarschijnlijkheidsformule schat Haas in dat vrouwelijke deelname aan de jacht tussen de dertig en vijftig procent lag. Daarmee zou de jacht een gender neutrale aangelegenheid geweest zijn.
Kanttekeningen
Luc Amkreutz, conservator van de collectie Nederlandse prehistorie van het Rijksmuseum van Oudheden in Leiden, wijst erop dat ‘de doden zichzelf niet begraven’. Het zijn de nabestaanden die een overledene grafgiften meegeven. De voorwerpen hoeven niet per se uit te drukken hoe iemand zijn of haar leven leidde. Volgens Gerrit Dusseldorp, jager-verzamelaarsexpert aan de Universiteit Leiden, zou het daarom goed zijn om ook naar de botten te kijken. ‘Bij mannelijke jagers zie je dat de voorkeursarm – meestal rechts – vaak sterker ontwikkeld is, doordat ze die gebruiken om speren te gooien en bogen te spannen.’ Robert Kelly, antropoloog aan de Universiteit van Wyoming, heeft vraagtekens bij de indeling in mannelijke en vrouwelijke graven. Alleen het graf van de jonge vrouw uit Peru is volgens hem onmiskenbaar van een vrouw.
Moderne nomaden
Uit etnografisch onderzoek is gebleken dat de jacht bij hedendaagse jager-verzamelaars vaak een mannenaangelegenheid is. Daarom is het aannemelijk om te denken dat het in vroeger tijden ook zo ging. Maar bij dat soort onderzoek dat in de twintigste eeuw werd uitgevoerd moet een kanttekening geplaatst worden. Meestal waren het mannelijke onderzoekers die de vooraanstaande mannen van een stam interviewden. De dagindeling van vrouwen bleef op die manier buiten beschouwing.
Onbeslist
Haas denkt dat de taakverdeling tussen mannen en vrouwen zich gaandeweg ontwikkeld heeft. Hij beschrijft een vindplaats in Kentucky uit het midden Holoceen, waar speerwerpers overwegend in de graven van mannen werden aangetroffen, tegenover een vindplaats in Zuid-Californië uit het late Holoceen waar dertig procent van de vuistbijlen en speerpunten in de vrouwelijke graven lag. Amkreutz vult aan: ‘Die ene taakverdeling is er niet. In de vele honderdduizenden jaren van ons bestaan als jager-verzamelaar zullen we op verschillende plekken tot verschillende rollen en taakverdelingen zijn gekomen.’
Meer weten
Beluister deze podcast met huisarcheologe Riemke Scharff voor meer informatie over rolverdeling in de prehistorie.
Bronnen
Ancient Remains in Peru Reveal Young, Female Big-Game Hunter (2020)
Female hunters of the early Amercias (2020)
Ook vrouwen joegen in prehistorie op groot wild (2020)
