Je hebt kampioenen en superkampioenen. Al snel denk je hierbij aan sportlui die met de regelmaat van de klok een topprestatie in de boeken weten te krijgen. Daar gaat het hier niet over. Hoezo dan toch een kampioen en in het verlengde daarvan een superkampioen? Beide zijn te vinden op het terrein van het Hunebedcentrum in Borger. Wat wil het geval?
Sinds enige jaren is uit Zweden een volkomen nieuwe groep zwerfstenen bekend. Niet dat ze er eerder niet waren, het probleem was dat niemand ze herkende, want geen voorbeelden. Tot twee stenenzoekers in Denemarken op een steenstrand op het eiland Als een zwerfkei vonden die er bijzonder uit zag. Geen enkele herkenning, dat wel, maar het uiterlijk van de steen sprak. Misschien was wel een goed gidsgesteente.
Toeval of niet, een vakantiereis naar Noord-Zweden leverde uit een rivierbedding in de omgeving van de plaats Sorsele een serie rolstenen op, die een karakteristiek uiterlijk bezaten en wel zo dat er een serie van meegenomen werd. Na het zagen en polijsten bleek het om Sorsele-granieten te gaan, en wat deze vondsten bijzonder maakte was, dat ze overeen kwamen met die zwerfsteen uit Denemarken. Verder onderzoek leverde ook nog twee kleine exemplaren op, die bij een zwerfsteentelling bij Erica in Zuidoost-Drenthe waren gevonden, plus een tweetal vondsten uit Sleeswijk-Holstein, aan de Oostzee. Kortom met Sorsele-graniet was een nieuw gidsgesteente bekend geworden.
Sorsele ligt in Zweeds Lapland, op zo’n 2500 km hiervandaan. De plaats ligt zuidwestelijk van de ijzerertsplaats Kiruna, helemaal in Noord-Zweden. Dat van zo ver en zo noordelijk in Zweden bij ons zwerfstenen gevonden konden worden, wilde er tientallen jaren lang bij zwerfsteenliefhebbers niet in. Bekijk je de landkaart van het gebied, dan zie je dat de afwatering van beken en riviertjes in de richting van de Botnische Golf loopt. Deze zee-arm is in de loop van het Pleistoceen door gletsjer-erosie ontstaan uit de eerdere bedding van de Eridanos, Europa’s grootste rivier ooit. De Eridanos is door het gletsjerijs zo’n 700.000 jaar geleden vermoord, zijn bedding uitgeruimd.
Wat blijkt? Sorsele-graniet en verwante graniettypen zijn in het Hondsruggebied helemaal niet zeldzaam. Ik heb er in de afgelopen vijf jaren meer dan veertig zwerfstenen gevonden, met de grootste van het formaat hunebedkei. Op de keileemruggen in het Hondsruggebied vind je sowieso bijzonder veel zwerfsteensoorten uit Zuidwest-Finland en Noord-Zweden. Denk maar aan de talloze rapakivi-granieten en grijze Revsund-graniet. Daardoor is de kans op het vinden van één van deze door Zweedse geologen genoemde Norrland-granieten niet gering.
Vorige week vond ik op de keienhopen bij het Hunebedcentrum opnieuw een Sorselegraniet. Deze keer een mooie, want dat moet gezegd. Sorsele-graniet is bepaald niet moeders mooiste, zeker niet aan de verweerde buitenzijde. Het is een nietszeggende steen, die feitelijk zo lelijk is dat je hem niet opraapt. Tenminste als je hem niet kent.
Sorsele-graniet ligt ook in groot formaat in de keientuin in Borger. Het zwerfblok is ruim 60cm groot. Een tweede, nog lelijker type, kom je in de Oertijdtuin tegen. Beide worden wel ‘lange-afstands-kampioen’ genoemd, maar het kan nog ‘erger’.
In het noordelijkste puntje van Zweden, op de grens met Noorwegen, komt een porfierische, somber grijszwarte graniet voor. Deze graniet lijkt veel op Grijze Revsundgraniet, maar verschilt op onderdelen. In een laatste vracht grote zwerfkeien voor de keientuin, die vanuit het Groninger Haren is aangevoerd, zat een kei die zo op het oog herkend werd als Grijze Revsund-graniet. Nader onderzoek, plus het feit dat aan de steen een ‘venstertje’ geslepen en gepolijst werd, leerde dat we hier met een Vassijaure-graniet te maken hadden. Hiermee ging spreekwoordelijk de vlag uit. Het is het allernoordelijkste gidsgesteente dat Zweden in de ijstijd in ons land heeft afgeleverd. Inmiddels is nog een andere vondst van deze superkampioen bekend, een iets kleinere zwerfsteen van het eiland Fünen in Denemarken en…niet onbelangrijk een klein exemplaar van Markelo in Overijsel.
Let in gebieden waar veel rapakivi’s te vinden zijn vooral op grootkorrelige grijs-zwarte ‘Revsund-granieten’. De kans dat daaronder een Vassijaure-graniet schuil gaat, is niet onmogelijk. Voorbeelden van dit nieuwe gidsgesteente worden afgebeeld in het nog te verschijnen Groot Keienboek. Wil u in aanmerking komen voor dit unieke zwerfsteenboek, dan kunt u de hele maand juni nog voorintekenen voor de ‘oude’ prijs van 59,95, inclusief verzendkosten in Nederland. De omvang van het boek wordt dusdanig dat de portikosten naar een hoger plan getild worden. Deze moeten wij noodgedwongen doorberekenen.
Als u geinteresseerd bent in meer verhalen over zwerfstenen dan raden we u aan om eens te kijken op www.stenenzoeken.nl.
