Onder noordelijke zwerfstenen zijn gidsgesteenten populair. Deze ijstijdstenen zijn vaak goed herkenbaar en van de meeste is de herkomst in het verre Scandinavië bekend. Västervik-kwartsiet is een goed voorbeeld van een gidsgesteente, maar hoort nog niet zo vreselijk lang bij de familie. Het is een bikkelhard dicht kwartsgesteente, blauwgrijs, hemelsblauw tot enigszins purperrood. Sommige zwerfstenen herinneren zelfs aan paarse amethist. Bovendien is het een metamorf gesteente; onder gidsgesteenten komen die niet veel voor.
Zoals de naam al suggereert, komt Västervik-kwartsiet voor in de omgeving van Västervik, een havenplaats aan de oostkust van Smaland in Zuid-Zweden. Het gesteente is bij benadering zo’n 1800 miljoen oud en is door druk en temperatuur op grote diepte in de aardkorst uit zandsteen ontstaan. Gelaagdheid en verontreinigingen in het zand, waaruit eerst zandsteen en pas veel later kwartsiet ontstond, zorgen in Västervik-kwartsiet voor allerlei kleurnuances en structuren. In sommige gevallen is zelfs de oorspronkelijke scheve gelaagdheid bewaard gebleven tot en met golfribbelstructuren aan toe.
Van dit laatste zien we zwerfstenen weinig. Ook niet in de Västervik-kwartsieten die verspreid in de keientuin van het Hunebedcentrum liggen. Het gesteente is nog het best te herkennen aan zijn blauwgrijs, enigszins gewolkte uiterlijk en de vaak rondachtige vorm, met aan de buitenkant niet zelden fraaie drukbarsten. Deze laatste ontstonden doordat de harde stenen in de voorlaatste ijstijd door het enorme gewicht van een paar kilometer ijs tegen en over de onderliggende rotsbodem werden gedrukt en geschoven.
Het is jaren geleden dat ik op een achternamiddag gebeld werd door een kennis/stenenverzamelaar uit Drachten. Of ik bekend was met Västervik-kwartsiet. Ja, antwoordde ik, dat is die bekende gneis met zijn onregelmatig rondachtige rode vlekken. Nee, was het antwoord, dat is een vlekkengneis. Deze kwartsiet is anders, makkelijk herkenbaar ook want gelijkmatig blauw. Toen ik dat hoorde schoot mij in gedachten, dat ik zoiets eerder gezien had in een keienweg tussen Donderen en Norg in Noord-Drenthe. Alleen was dat bijna veertig jaar eerder. Op mijn zoektochten begin jaren zestig van de vorige eeuw, kwam ik regelmatig op het Donderboerveld en het Hoge Veld om stenen te zoeken. Het is het gebied van de keileemrug van Zeijen, een onderdeel van het Hondsrug-complex in Oost-Drenthe.
Je hoort wel eens dat vroeger alles beter was. Meestal is dit een drogreden, daar niet van, maar op zwerfsteengebied klopt het. In die tijd miegelde het op en langs akkers nog van de zwerfstenen. Zwerfstenen waren daar zo talrijk dat men in de Tweede Wereldoorlog bij deelontginningen van de opgespitte zwerfkeien een kilometerslange keienweg naar het Noordse Veld had aangelegd.
Op zoek naar zwerfstenen, zocht ik in die beginjaren vooral naar zeldzame rhombenporfieren. Op bijeenkomsten van de geologische vereniging vernam ik dat als je in je verzameling nog geen rhombenporfier had, je er nog niet helemaal bij hoorde. Nog maar even door zoeken, was het motto.
Ik struinde gewapend met hamer en beitel die keienweg meermalen af, maar geen rhombenporfier te bekennen, daarentegen wel veel rapakivi’s. De wetenschap hoe dat in elkaar stak, daar kwam pas jaren later achter. Ik wist mij te herinneren dat ik tijdens een zoektocht in miezerig weer tussen de stenen van de keienweg een tweetal opvallende, blauwe stenen zag. Ze waren van kwarts. Ik heb toen even geaarzeld of ik er een uit zou lichten en mee zou nemen. Heb dat uiteindelijk niet gedaan omdat het vinden van een Rhombenporfier en helemaal van een Larvikiet uit Zuid-Noorwegen oneindig belangrijker waren.
Na het telefoongesprek vertelde ik mijn vrouw van dat nieuwe gidsgesteente en ook dat ik mij herinnerde zoiets ooit gezien te hebben in een keienweg in de buurt van Norg. Diezelfde avond nog ben ik er heen gereden, ook nu weer met hamer en beitel. Ik wist zo ongeveer waar ik moest zoeken, maar toch, na zoveel jaar….? Na een paar minuten zoeken vond ik ze. Eén brokstuk was voldoende. Het gat vulde ik op met een andere steen en samen met wat zand hamerde ik het ding vast in de bestrating.
Ik heb nooit eerder iemand zo verbaasd zien kijken toen ik thuis kwam met die blauwe Västervik-kwartsiet in mijn handen. Na ruim veertig jaar…. Als het op onthouden aankomt, laat ik nog wel eens een steekje of twee vallen, maar stenen..?
De Västervik-kwartsiet bevindt zich in de collectie van het Hunebedcentrum in Borger.
Bent u geïnteresseerd in zwerfstenen dan raden we u aan om ook eens de website van Harry Huisman te bezoeken: www.stenenzoeken.nl
