In de steentijd (en ook later) werd gebruik gemaakt van vuursteen om vuur te maken, de naam van deze steen geeft ook al aan dat deze uitermate geschikt is om vuur te maken. Er zijn drie manieren om vuur te slaan:
1. Met markasiet of pyriet (vanaf de steentijd);
2. Met een vuurslag (mogelijk vanaf de ijzertijd, zeker vanaf de Romeinse tijd);
3. Met een firesteel (vanaf 1905).
Hieronder zullen we de technieken een voor een bespreken.
Vuur slaan met vuursteen met markasiet oftewel percussie
Voor het vuur slaan met vuursteen heb je een aantal zaken nodig de vonk, de tondel en brandstof. Er zijn verschillende manieren van vuur maken met vuursteen.
De oudste manier is vuur maken met markasiet en vuursteen. Door de stenen tegen elkaar aan te slaan, ontstaat een vonk. Deze techniek is zeker gebruikt tot aan de ijzertijd. Archeologische bewijzen voor deze techniek zijn er al vanaf de steentijd. Zo worden er in de hunebedden stukken markasiet gevonden naast stukken vuurstenen. De vuurstenen vertonen sporen van markasiet en de markasiet vertoont sporen van de vuursteen. Markasiet bestaat uit ijzer en zwavel en is hierdoor geschikt voor het maken van vuur.
Je schraapt of slaat met de rand van de scherpe vuursteen langs de markasiet en er komen vonken vrij. Deze techniek is lastig, omdat het aantal vonken niet zo groot is. De vonken moet worden opgevangen in tondel (bijvoorbeeld verkoold linnen). De tondel gaat gloeien en soms roken. Pak het tondel in met riet, hooi of ander gemakkelijk brandbaar materiaal en blaas langzaam en rustig. Doe dit staand op neushoogte en op goede afstand tot je gezicht. Binnen de kortste keren vat het geheel vlam.
Voor de veiligheid leg ik de tondel op leer of een stukje berkenbast. Zo kan ik het tondel gemakkelijk oppakken en inpakken in brandbaar materiaal.
Vuur slaan met vuursteen met vuurslag oftewel percussie
Vanaf de ijzertijd kan de mens echte grote stukken ijzer gebruiken voor het maken van vuur. De mensen smeden zogeheten vuurslag om het maken van vonken gemakkelijk te maken doordat je het vuurslag in je hand kunt houden. Deze techniek is binnen een aantal keren onder de knie te krijgen. Sla met het vuurslag langs een scherpe rand van een vuursteen. Sla met het vuurslag onder verschillende hoeken tegen de vuursteen. Slaan is eigenlijk niet de goede benaming: het vuurslag schraapt langs de vuursteen. Er verschijnen vonken. De vonken moet worden opgevangen in tondel (bijvoorbeeld verkoold linnen). De tondel gaat gloeien en soms roken. Pak het tondel in met riet, hooi of ander gemakkelijk brandbaar materiaal en blaas langzaam en rustig. Doe dit staand op neushoogte en op goede afstand tot je gezicht. Binnen de kortste keren vat het geheel vlam.
Voor de veiligheid leg ik het tondel op leer of een stukje berkenbast. Zo kan ik het tondel gemakkelijk oppakken en inpakken in brandbaar materiaal.
Het maken van vuur gaat hetzelfde als bij markasiet, denk aan tondel, blazen en brandstof. Of in het noorden van Nederland het vuurslag in de ijzertijd al bekend was, lijkt niet erg waarschijnlijk (Historic Scotland 2014).
Vuurslagen zijn gedurende langere periode gebruikt, maar de vorm van deze vuurslagen veranderde per periode. Op de afbeelding zijn reproducties te zien van vuurslagen van Romeins tot en met de middeleeuwen.
Vuur slaan met vuursteen met firesteel oftewel percussie
In de moderne tijd gebruiken veel mensen een firesteel (staafje magnesium) om vuur te maken. Deze firesteel (bestaat uit ferrocerium) bestaan uit ijzer en cerium en deze zijn ontdekt in het 1903 door Oostenrijkse heer von Welsbach (VAN WEERT, 1995). Deze firesteel wordt vaak gebruikt bij survivaltechnieken en bushcraft. Met een vuursteen zijn hier mooie vonken te maken en is het dus weer gemakkelijker vonken te maken. Met de scherpe vuursteen schraap je langs de staaf naar beneden (naar het tondel). Er verschijnen vonken. De vonken moet worden opgevangen in tondel (bijvoorbeeld verkoold linnen). De tondel gaat gloeien en soms roken. Pak het tondel in met riet, hooi of ander gemakkelijk brandbaar materiaal en blaas langzaam en rustig. Doe dit staand op neushoogte en op goede afstand tot je gezicht. Binnen de kortste keren vat het geheel vlam.
In het Oertijdpark gebruiken we deze techniek voor de jongere kinderen die motorisch nog niet overweg kunnen met de vuurslag.
Voor de veiligheid leg ik het tondel op leer of een stukje berkenbast. Zo kan ik het tondel gemakkelijk oppakken en inpakken in brandbaar materiaal.
Bronnen
Historic Scotland, [January 15, 2014], https://archaeologynewsnetwork.blogspot.nl/2014/01/earliest-use-of-steel-in-britain.html#BEOMsptpD25gmXeA.97.
VAN WEERT, A., ET.AL., 1995. The Legend of the Lighter. New York: Abbeville Press, p. 45.
https://www.hunebednieuwscafe.nl/2016/10/tondel-tonder-tondelzwam-tondeldoos/.
Door: Sabine van Wijk, Yvonne Ording en Nadine Lemmers
