Hoe maak je van een huid een soepel stuk leer? -Leerlooien

In het weekend van 24-26 Oktober kwam Dr. Theresa Emmerich Kamper een workshop leerlooien geven. In dit artikel beschrijven we de stappen die zijn gezet om van een ruwe huid (met de haren er nog op) een zacht stuk leer genaamd buckskin te maken. Het proces neemt 2 a 3 dagen in beslag en is fysiek inspannend. 

Benodigdheden: 

-Huid van een ree of hert 

-Trekmes / schraper  

-Schaar 

-Paal met stuk regenpijp erop gemonteerd. 

-water 

-Alkaline oplossing 

-pH strips 

-Azijn 

-Lecithine olie/vet  

-IJzeren kabel 

-Nietmachine 

-Naald en draai (flosdraad) 

-Vuur 

-Ophangsysteem 

-Touw 

-Groot blik 

-Wasknijpers of marktkraamklemmen 

-Papierklemmen 

-Rot maar droog hout (snippers) 

Kort gezegd zorg je in het looiproces ervoor dat je de vezels van de huid op zo’n manier afbreekt en behandeld dat het rottingsproces stopt en de huid soepel blijft. Dit kun je op verschillende manieren doen. Zo kun je met de bast van bomen looien, hier zit namelijk tannine en looizuur in wat gemakkelijk de vezels binnendringt. Ook kun je met vetten looien, denk hierbij aan de vetten die in eieren voorkomen, of plantaardige vetten. Veel gebruikte vetten zijn de hersenen van het dier zelf. In theorie kun je elk dier in zijn eigen hersenen looien. Het ‘magische’ bestandsdeel hierin is lecithine, wat wederom gemakkelijk de vezels van de huid binnendringt en zorgt dat de vezels niet meer samenklitten. 

Maar… om tot de vezels te komen die je gaat behandelen met vetten, moet je eerst een heleboel huidlagen eraf schrapen waar je niks aan hebt. En dat doe je door te… schrapen, schrapen en nog eens schrapen… 

Dat schrapen doe je met een trekmes. Zorg er wel voor dat het trekmes bot gemaakt is, anders snij je zo de huid kapot. (wanneer je een trekmes koopt zijn ze vlijmscherp). 

Eerst schraap je de haren eraf. Voor hert-achtigen is het niet wenselijk de haren erop te laten omdat deze gauw loslaten wanneer je het zou dragen. 

Wanneer je alle haren eraf hebt, is het tijd voor de andere kant van de huid. Schraap nu alle vlees, vet en bindweefsel resten eraf. Wees secuur maar voorzichtig bij de randjes en gaten, bij de poten en bij de oksels. Hier is de huid kwetsbaarder om gaten erin te trekken met je mes. Wanneer het dier veel teken had zul je zien dat er sowieso veel gaten in deze delen zitten. Dan kan het beter zijn om een deel van de huid eraf te snijden -dit zal nooit bruikbaar leer worden. 

Wanneer de huid helemaal schoon geschraapt (dit kost de nodige uren) is en de losse haren eraf gespoeld zijn is het in theorie perkament of rawhide. Het zal hard en doorzichtig opdrogen. Wil je het verder bewerken tot zacht leer dan is het tijd voor een badje van alkaline en water. Alkaline is een oplossing met een pH waarde hoger van 7.5. Je laat de huid hier 8 a 12 uur in liggen en roert ongeveer om het uur. De oplossing zal ervoor zorgen dat de vezels in de huid gaan opzetten en hierdoor kan je looistof er beter in trekken.  

De pH waarde van je oplossing is belangrijk. Zorg dat deze rond de pH 12 ligt. (Een base). 

LET OP! De chemische stoffen kunnen schadelijk zijn voor je huid en ogen. Doe evt. handschoenen en een veiligheidsbril op. 

In de alkaline oplossing gaat: 

+/- 1 gram Kalium Hydroxide 86,8%  

1L water. 

—————— = pH 11.8 

De pH van water zal rond de 7,8 liggen. Voeg de Kalium Hydroxide toe aan het water en meng tot de pH rond de 12 ligt. Vroeger gebruikte men witte as van hardhout. Dit bevat KOH (Kalium Hydroxide) en wordt samen met water loog. Dit is onder andere ook een bestandsdeel voor het maken van zeep: https://www.hunebednieuwscafe.nl/2020/01/zeep-maken-met-dierlijke-vetten-en-as/ 

Heb je meerdere huiden die je in de oplossing wilt dompelen? 70L water op 100 gram KOH maakt een pH van 12. 

Wanneer de 8 tot 12 uur verstreken zijn moet de huid kort, ongeveer een half uurtje, in een neutraliserend badje met een lage pH tussen de 3-4. Maak hiervoor een azijn-oplossing. 

240ml /  min 6% natuurazijn 

8L water 

——————— = pH 4. 

Voeg evt. meer azijn toe aan het water om de juiste pH waarde te bereiken. Meet de waarde evt. met pH strips. 

Na een half uur is het tijd om de huid uit de azijn-oplossing te halen en verder te bewerken. Je zult merken dat de huid al veel meer als leer aanvoelt, vergelijkbaar met zeemleer. De volgende stap is wederom… schrapen. Probeer zo veel mogelijk restjes membraan van je leer te schrapen. Tegelijkertijd is deze stap ervoor om het vocht wat in de huid is getrokken eruit te persen, zodat er ruimte is om de looistof op te nemen. 

Elke cm² gehad? Dan is het tijd voor het looi-badje. Wij gebruikten een mengsel van plantaardige Lecithine poeder (afkomstig van zonnebloemen in dit geval), druiven olie en water. 

Voor een mengsel van +/- 1 liter gebruik je: 

-1 liter water (handwarm) 

-3 eetlepels Lecithine poeder of korrels 

-2 eetlepels olie (druiven, zonnebloem, koolzaad werken allemaal) 

Schud het mengsel een paar minuten goed door elkaar tot alle Lecithine is opgelost. De huiden moeten twee keer in de looistof. 

1^e  keer: Beweeg nu de huid gedurende 15 minuten in de looistof, zoals je kleding zou uitwassen. Na de 15 minuten is het tijd om de huid uit te wringen en op te rekken. Dit oprekken kun je het beste met z’n tweeën doen. Pak de huid op tegenovergestelde plekken vast. Trek er tegelijk kort maar krachtig aan, je zult merken hoe sterk de huid is!  Draai de huid een stukje en rek het weer. Zo ga je de hele huid rond.  

2^e keer: Beweeg de huid wederom in de looistof. Haal de huid er na 15 minuten uit. Nu proberen we de huid een stuk droger te krijgen voor het uiteindelijke oprekken en zacht maken. De huid die je nu in handen hebt kan wel tot 800% zijn eigen gewicht in vloeistof opnemen. Afhankelijk van de vochtigheid van het weer kan dit proces lastig zijn. Handdoeken en een vuur is hierbij handig. We hebben onze huiden zo ver mogelijk uitgewrongen en vervolgens plat op een handdoek gelegd, deze opgerold en erop gestampt om de handdoek zoveel mogelijk vocht te doen opnemen. 

Daarna hebben we de huiden mee naar het kampvuur genomen en opgehangen. Zorg ervoor dat de huiden op zo’n afstand van het vuur hangen dat je eigen huid het ook aan kan. Hou je hand op de plek van de huid om dit te voelen. Voelt het te heet? Hang de huid dan verder weg. De kolen die het vuur opbrengt komen later weer van pas bij het uitroken van de huiden. 

Blijf je huid… of eigenlijk kunnen we het nu wel leer gaan noemen, controleren. Je moet het leer gaan strekken en bewegen terwijl het opdroogt. Als het leer droog is heeft rekken weinig zin meer en moet je het opnieuw vochtig maken. Haal je leer dus geregeld van de lijn af en beweeg het in de lengte en in de breedte. Een goede manier van oprekken is het leer over je (gesloten) knieën te leggen en vervolgens je knieën naar buiten te bewegen, het leer strak trekkend met je handen. Om het droogproces te versnellen kun je je leer wuiven over het kampvuur – strekken – wuiven – strekken. 

Repareer grote gaten met naald en flosdraad. Flosdraad is namelijk super sterk -en dit heb je nodig als je de huid straks over de kabel trekt. 

Veel delen van het leer krijg je zacht door het te strekken met je knieën en te bewegen met je handen. ‘’Opruwen’’ tussen je handen werkt ook goed. Sommige delen echter blijven stug doordat het leer bijvoorbeeld dikker is (o.a. de nek bij reeën). Een oplossing hiervoor is het leer over een kabel trekken. Beweeg het stugge deel heen en weer over de kabel tot het zacht is. Verander elke paar seconden van plek, anders overstrek je het leer of maak je het pluizig. 

Is je leer zacht? Dan is het tijd om het waterafstotend te maken. Waterdicht zal je leer nooit worden, maar er zijn manieren om water minder kans te geven. Bij vet-looien is dit het uitroken van het leer.  

Naai of niet hierbij het leer tot een zak. Dit kun je doen door één huid dubbel te vouwen en de open randen dicht te maken, of door twee huiden van ongeveer gelijke grote met de randen aan elkaar vast te maken. Zorg dat er een gat aan één zijde open blijft waar je een (ruime) broekspijp van spijkerstof aan vast kan klemmen met papierklemmen. Dit wordt het rookkanaal.  

Gebruik als opstelling een klein kacheltje, of bijvoorbeeld een (groot) blik. Hang vervolgens de (huid)en aan een laaghangende tak of maak een ophangsysteem. Gebruik wasknijpers of marktkraamklemmen om het leer met touwen op te hangen. Zorg dat de broekspijp over de kachel/het blik valt en dat het leer ruimschoots verwijderd is van eventuele hitte (we willen niet dat de huiden verbranden!). 

Om de rook te genereren heb je kolen nodig. Leg een schep kolen in de kachel/het blik en doe hier een ruime schep rot hout overheen, dit rookt flink. 

Houdt wederom de temperatuur in de gaten. Voel aan het leer of het niet te dicht bij de kolen hangt, de onderkant kan namelijk aanbranden. In totaal moeten de huiden twee keer 45 minuten (zowel buiten als binnenkant van de zak) gerookt worden. Check elke 15 minuten of je meer kolen en rot hout moet bijvoegen. 

Na 45 minuten haal je de broekspijp eraf, draai je de zak binnenstebuiten, klem je de broekspijp weer vast en rook je de andere kant ook 45 minuten (en check elke 15 minuten even). Je zult zien dat de binnenkant heel mooi geel-bruin is gekleurd.

Na 45 minuten kan alles uit elkaar. De huiden kunnen los van elkaar gehaald worden door het kleine randje waar de nietjes zitten eraf te knippen. Je houdt een mooi, zacht stukje leer over waarmee je weer iets kan maken! 

Let wel op, het leer ruikt nog gigantisch naar rook. Wanneer je het ergens opbergt is het raadzaam om het in een plastic zak/ziplock te stoppen. Bij mooi weer kun je het buiten uithangen om de geur te verdrijven.  

Geschreven door Karin Olfert 

Foto’s door Lucia Ros en Karin Olfert 

Met dank aan Prehistory Alive Worldwide  & Dr. Theresa Emmerich Kamper