In de categorie ‘mijn hunebed’ nodigen we mensen uit te schrijven over hun persoonlijke inzichten over hunebedden en megalithische monumenten. Hier een verhaal van Peter van den Hoek
Van alle Prehistorische bouwwerken in Ierland is Newgrange zonder twijfel de allerberoemdste. Het bestaat uit een hunebed (Dolmen) met een enorme dekheuvel (Mound) met een doorsnede van wel 80 meter, zie plattegrond Newgrange Mound. Professor Michael O’ Kelly ontdekte in 1967 dat het hunebed is uitgelijnd op de zonsopkomst tijdens midwinter. Dan schijnt de zon bij opkomst via een soort bovenraam (Roof Box) tot in de kamer van het hunebed, zie plattegrond Newgrange Dolmen. Op zich is daar niets vreemds aan omdat het wel gebruikelijk was om hunebedden uit te lijnen op deze zonnestand. Wat mij als Astronoom echter opviel was dat de uitlijning van het hunebed helemaal niet zo precies leek te zijn. Dat riep vraagtekens bij mij op omdat ik tijdens mijn onderzoek naar dergelijke hunebedden steeds opnieuw werd verrast door hun zeer precieze uitlijning. Neem nu bijvoorbeeld ‘Dolmen de Menga’¹ het grootste hunebed ter wereld, waarvan de rechter wand tot precies achter in de hoek door de opkomende maan wordt beschenen wanneer de maan haar allerlangste baan langs de hemel trekt. De bouwers hiervan hebben de stenen ervan tot wel 180 ton zwaar tot op de graad nauwkeurig weten te plaatsen. Het is werkelijk ongelooflijk!?! Persoonlijk geloof ik dus niet dat de bouwers van Newgrange een foutje hebben gemaakt in de uitlijning van het hunebed. Reden genoeg voor mij om er eens wat dieper in te duiken. In eerste instantie dacht ik dat het hier om een dubbele uitlijning zou gaan tussen zon en maan, zoals bijvoorbeeld bij ‘Mound of the Hostages’² bovenop de nabijgelegen ‘Hill of Tara’, maar wat ik ontdekte was nog veel wonderlijker! Het bleek hier om een uitlijning te gaan op de drie helderste lichten aan de hemel; zon, maan en venus! In dit artikel zal ik uitleggen hoe ik dat zie.
In de literatuur over Newgrange wordt er gesproken over een Ganggraf. Persoonlijk vind ik dit een te simpele voorstelling van wat Newgrange in feite is. Volgens mij was het een belangrijke ontmoetingsplek om te vieren, gedenken, bezinnen en eren. Het deed dienst als Tempel en plek om samen te komen, net als onze middeleeuwse Kathedralen. Daarvan zeggen we toch ook niet dat het slechts graven zijn omdat er mensen in zijn bijgezet. Daarmee doen we deze prachtige bouwwerken om God, Engelen en Heiligen te eren toch echt te kort. Daarom geef ik er de voorkeur aan om de gang met kamer een hunebed (Dolmen) te noemen, want hierin wordt geen gebruik gemaakt van het woord graf. De dekheuvel wordt in de literatuur soms mound genoemd, wat verwijst naar een aarden heuvel, of cairn, wat verwijst naar een heuvel van stenen. In feite is Newgrange een mix van beide, maar op het eerste gezicht vind ik het toch het meest op een mound lijken, dus daarom hanteer ik in dit artikel deze benaming.
Zoals ik al heb aangegeven lijkt het hunebed van Newgrange te zijn uitgelijnd op de zonsopkomst van midwinter. Dan schijnt het zonlicht door een raam boven de gang (Roof Box) via de gang tot in de kamer. Toch is deze uitlijning niet helemaal precies! In de tijd van de bouw, zo rond 3200 v. Chr. kwam de zon tijdens midwinter op bij 132°, zie plattegrond Newgrange Dolmen, terwijl de centrale as door gang, bovenraam en kamer op 136° te vinden is. Dit is dus een verschil van 4° om precies te zijn. Dit lijkt weinig, maar is genoeg om het zonlicht tijdens opkomst niet direct in de kamer te laten schijnen. Het licht botst slechts tegen de stenen van de gang, zie plattegrond. Het hunebed is zo gebouwd dat het zonlicht pas de kamer bereikt als de zon is doorgedraaid naar 134°.
Nu is er met deze 134° iets bijzonders aan de hand. Dit was tijdens de bouw van het monument precies het punt waar de maan opkwam haverwege haar grote en kleine stilstand, dus precies in het midden ervan. In tegenstelling tot de zon heeft de maan geen vast zuidelijkst punt om op te komen. Soms is haar opkomstpunt minder zuidelijk dan de zon. We spreken dan van een kleine maanstilstand. Ieder jaar verschuift dit punt tot een maximum dat groter is dan het zuidelijkste opkomstpunt van de zon. Tijdens zo’n gebeurtenis spreken we van een grote maanstilstand. Precies halverwege deze beide uiterste punten kwam de maan op bij 134° en scheen dan direct via het bovenraam in de kamer van het hunebed. De bouwers zijn dus wel degelijk heel precies geweest om naast de zon ook het maanlicht in de kamer toe te laten en wel met een nauwkeurigheid van 1°. Daarom wijkt de uitlijning van het hunebed dus iets af van het precieze punt van zonsopkomst tijdens midwinter. Dit is namelijk gedaan om een dubbele uitlijning op zon en maan te creëren!
Maar waarom is de centrale as door het hunebed dan niet precies op 134° aangelegd? Dan was het licht van zowel de opkomst van zon als maan precies te zien geweest op het moment suprême! Daar hadden de bouwers ook een hele goede reden voor, want dit hunebed heeft nog een derde uitlijning op de planeet venus. Deze planeet kwam tijdens de bouw eenmaal in de acht jaar in haar meest zuidelijke stilstand positie op bij 136° en dat is precies de hoek van de centrale as door de hele constructie. Eén hunebed dus voor de uitlijning van de drie helderste lichten aan de hemel. Het is echt ongelooflijk hoe ingenieus de bouwers dit hebben gedaan!
De kamer van het hunebed bestaat uit drie nissen, zie plattegrond Newgrange Dolmen. In de nis waar het licht invalt zijn in steen C10 drie spiralen ingekerfd. Ik ben van mening dat deze drie-eenheid of triskelion zon, maan en venus voorstellen, zie tekening Newgrange Triskelion. De twee rechter spiralen zijn als het ware met elkaar verbonden. Dit geldt ook voor onze zon en venus, want venus is altijd in de buurt van de zon te vinden, omdat het een binnenplaneet is. Het is eigenlijk net of ze door een onzichtbaar elastiek met elkaar verbonden zijn. De zon is dan het onderste en grootste spiraal en venus de bovenste en kleinste spiraal.
De linker spiraal staat voor de maan. Deze is vanaf de aarde gezien even groot als de zon en zo ook de beide spiralen. In tegenstelling tot venus gaat de maan meer haar eigen gang en kan zelfs tegenover de zon verschijnen. Daarom is dit spiraal losser met de anderen verbonden. Tezamen vormen de spiralen een soort drie-eenheid! Dit concept is vaak terug te vinden in de belevingswereld van zeer oude beschavingen. Neem nu de Egyptische cultuur. Voor hen stond het machtige sterrenbeeld Orion voor de God Osiris. Zijn vrouw Isis werd vertegenwoordigd door de helderste ster Sirius en hun zoon Horus door onze zon. Samen vormde zij de drie-eenheid van de Egyptische cultuur en waren als zodanig terug te vinden op menig tempelmuur. Het Christendom is ook bekend met deze drie-eenheid in de vorm van de Vader, Zoon en Heilige Geest, maar het concept hiervoor gaat echt duizenden jaren verder terug. Een volgende aanwijzing die mijn zienswijze lijkt te versterken komt van de rijkversierde kranssteen voor de ingang van het hunebed, zie tekening Newgrange Entrance Stone. Op de voorkant van deze steen zijn vijf complete spiralen ingekerfd. Ik geloof dat deze vijf spiralen de met het oog zichtbare planeten van ons zonnestelsel voorstellen. Dit zijn in volgorde vanaf de zon; mercurius, venus, mars, jupiter en saturnus. De tweede spiraal vanaf rechts eindigt in een zeer diepe groef precies in het midden van de ingang van het hunebed. Laat nu venus de tweede planeet van ons zonnestelsel zijn, die precies opkomt bij 136° in het midden van deze ingang, gezien vanuit het hunebed.
De kransstenen die de mound begrenzen verwijzen naar mijn mening ook weer naar venus, zie plattegrond Newgrange Mound. Deze 97 stenen vormen een telsysteem om de synodische cyclus van deze planeet vast te leggen. Dit is de periode waarbinnen venus weer precies dezelfde positie inneemt ten opzichte van de aarde en zon, zoals de maan van vol naar vol. Zes rondes is bijna exact, op twee dagen na, de synodische cyclus van venus die gemiddeld 584 dagen duurt. In werkelijkheid verschilt deze cyclus ook altijd een paar dagen en op een periode van meer dan anderhalf jaar is dit te verwaarlozen. Maar ook kan de synodische cyclus van mars met dit telsysteem heel goed bijgehouden zijn. Dan zijn er acht rondes nodig en is het verschil maar vier dagen met de gemiddelde cyclus van mars die 780 daden duurt en dus ruim twee jaar. Toevallig kwam mars in zijn tweejarige zuidelijkste stilstand positie op in exact hetzelfde punt als venus in haar achtjarige cyclus bij 136° tijdens de bouw van Newgrange. Omdat venus tijdens deze cyclus altijd midden op de dag opkomt is ze nooit met het oog waar te nemen, maar dit geldt niet voor mars. De opkomst van mars in deze positie is wel regelmatig te zien en vormde zo ook een ijkpunt voor dit opkomstpunt van venus. Wat knap van de bouwers hè? Hiermee wil ik aantonen dat met zowel de uitlijning van het hunebed zelf als de kransstenen die de mound omringen heel goed de stilstand- als synodische cycli van beide planeten konden worden bijgehouden. Ik vermoed dat de grote steencirkel van Avebury³ (Groot-Brittannië) met 98 stenen ook werd gebruikt om de synodische cycli van planeten te tellen omdat een aantal rondes hiermee heel dicht in de buurt komt van de synodische cyclus van venus, mars en jupiter. Ik heb hier al eerder een artikel over geschreven met als titel: ‘Avebury en Newgrange als Planetenkalenders’³.
Zoals de kransstenen naar venus en mars lijken te verwijzen doet de steencirkel rondom de mound dit richting de maan, zie plattegrond Newgrange Mound. Op gelijke afstand van elkaar stonden hier waarschijnlijk 19 stenen opgesteld. Helaas ontbreken er nu een aantal. Dit is de cyclus van Meton in jaren. Wanneer je naar de maanstand van vandaag kijkt, dan staat ze over 19 jaar in precies dezelfde maanfase en in hetzelfde sterrenbeeld dan vandaag. Daarnaast is 19 jaar ook de tijd tussen twee grote of kleine maanstilstanden in. Hiermee kon bijvoorbeeld bijgehouden worden wanneer de maan halverwege deze uiterste posities precies in de kamer van het hunebed scheen tijdens opkomst. Om en om zit hier 9 en 10 jaar tussen, dus samen 19 jaar. Soms is dit twee maal 9 jaar omdat het gemiddelde 18,6 jaar is. Steen 19 geeft vanuit het hunebed gezien globaal deze positie halverwege deze uiterste stilstanden aan. Maar ook zijn deze uiterste stilstanden (Minor/Major Lunar Standstill) globaal gemarkeerd met een extra steen aan weerszijden van steen 19, zie plattegrond. Ook in onze tijd is om de 9 of 10 jaar nog heel goed te observeren hoe het licht van de opkomende maan halverwege haar uiterste stilstanden in de kamer van het hunebed schijnt. De eerstvolgende gelegenheid hiervoor is in 2029. Het voorjaar biedt daarvoor de beste gelegenheid omdat de maan dan ’s nachts in deze positie opkomt. Op 7 en 8 maart van dat jaar schijnt de maan in haar laatste kwartier tijdens opkomst precies in de kamer van het hunebed. Ik zou dit speciale moment heel graag willen beleven en voor iedereen vastleggen met mijn camera. Ik hoop op toestemming van ‘Heritage Ireland’ de organisatie die dit prachtige bouwwerk beheert!?!
Peter van den Hoek
Nieuwstraat 22 D
3811 JZ Amersfoort
petervandenhoek@casema.nl
Noten:
1. https://www.hunebednieuwscafe.nl/2021/10/werelds-grootste-hunebed-als-maan-en-zonnewijzer/
3. https://www.hunebednieuwscafe.nl/2021/12/avebury-en-newgrange-als-planetenkalenders/
