De Kindstein is een prehistorische menhir in de buurt van Unter-Widdersheim in Hessen. In de jaren vijftig werden in de buurt scherven van de urnenveldencultuur uit de late bronstijd gevonden. De naam van de steen gaat terug op een legende. Volgens de legende moeten ongeboren kinderen in de steen leven, wiens geschreeuw te horen is als je je oor tegen de steen legt. De vroedvrouw heeft de sleutel.
In mijn vorige artikel, verhalen over offerstenen, ging ik in op offerstenen. Stenen met napjes, volgens volksverhalen zijn de indrukken door duivels, heiligen, helden of reuzen gemaakt. Niet alleen napjes, ook hoefafdrukken komen voor. Er werd voedsel of geld achtergelaten en ook speelt water een rol bij sommige stenen. En soms gingen de stenen bloeden als je er een spijker (of naald of speld) in sloeg, zoals De Gesloten Steen bij Utrecht. In bepaalde gevallen toonde het bloeden aan dat de vrouw die een spijker had geslagen in de steen een kind zou kunnen verwachten. Dit komt onder andere voor bij een steen in het bos bij Rheden, zo werd in het vorige artikel al vertelt.
En dat brengt me op het onderwerp kinderstenen. Over de hele wereld komen stenen met een speciale betekenis voor moeder en kind voor. Bij Gramsbergen ligt het Gramsberger bosje. Hier liggen twee heuvels, waarin vroeger paarden werden begraven in één daarvan. Op de andere heuvel staan een paar beuken en er ligt een grote steen. Hier zouden baby’s onder vandaan komen: de kindersteen.
Er zijn ook andere verhalen over moeders en kinderen. Napjes zijn te zien op de Mutter-Kind-Stein (“moeder-kind steen”) bij Kleinpertholz; een grote en een iets kleinere. Volgens de legende zou Maria deze plek hebben bezocht tijdens haar wandeling met het kindje Jezus door het Waldviertel en een “blijvende indruk” hebben achtergelaten door op deze steen te rusten. Het doet denken aan de voetafdruk die de Maagd Maria achterliet in de sledovik bij Pochaiv Lavra, ik noemde deze speciale steen al in mijn vorige artikel.
In mijn artikel “Plaats van de reuzen, megalithische tempels op Malta” vertelde ik dat de megalithische tempel van Mnajdra op Malta een geboortecentrum kan zijn geweest. Ook op Hawaii zijn stenen bekend waar baby’s geboren werden. Kukanilok zijn geboortestenen. De site werd de locatie voor enkele koninklijke geboorten van Hawaï. Kinderen die hier geboren werden, kregen daardoor de macht. De oude eilandbewoners geloofden dat het land sterk was vanwege de kracht van het leven. De geboorteplaats van Kukaniloko heeft mogelijk als astronomische functie gediend.
De zwangere koninklijke dame zou zich op een fijn geweven mat bovenop de gladde lavastenen moeten neerleggen. Ondersteuners zouden de moeder omringen en haar op haar plaats houden, met behulp van inkepingen in de stenen als steunpunten. Er werd verwacht dat de zwaartekracht het meeste werk zou doen, hoewel er ook een of twee Kahuna (sjamaan) aanwezig zouden zijn om te helpen. Bekend als pohaku, bevatten de rotsen, volgens het Hawaiiaanse geloof, de kracht om de weeën van de bevalling te verlichten.
Verhalen over kinderen geboren uit stenen komen al heel lang voor. In feite is “Birth from rock” (T544.1) een mythische categorie die voorkomt in Stith Thompson’s “Motif-Index of Folk-Literature”. Eliade (1978) merkt op: “Het thema komt terug in de grote beschavingen van Midden-Amerika (Inca, Maya), in de tradities van bepaalde stammen van Zuid-Amerika, bij de Grieken, de Semieten, in de Kaukasus en in het algemeen uit Klein-Azië naar Oceanië”.
Lewis (2006) legt uit dat de geboorte van Yu verband houdt met oude Chinese overtuigingen over de vruchtbare en creatieve kracht van steen, zoals blijkt uit het stenen altaar van de Gao mei (waar in het verleden voor kinderen werd gebeden door getrouwde stellen). Yu de Grote (een halfgod, wijze-koning en stichter van de Xia-dynastie) wordt geboren in Shiniu (steen). Verhalen over zijn leven en heerschappij werden mondeling overgebracht in verschillende delen van China totdat ze uiteindelijk werden opgetekend tijdens de Zhou-dynastie.
Ook Yu’s zoon Qi wordt geboren uit steen. Het verhaal verteld dat Yu ooit zei: “Als je me wat te eten wilt geven, als je het geluid van een drumslag hoort, kom dan naar me toe.” Maar Yu sprong op een steen en trommelde er per ongeluk op. Het Tushan-meisje kwam naar voren, maar toen ze Yu in de gedaante van een beer zag, schaamde ze zich en vluchtte. Ze bereikte de uitlopers van de berg Songgao, toen ze in een steen veranderde en Qi baarde. Yu zei: “Geef me mijn zoon terug!” De steen spleet toen open op zijn noordflank en Qi werd geboren”.
De steengeboorte van Sun Wukong is erg bekend. Er wordt zelfs naar verwezen in de wereldberoemde anime Dragon Ball Z. Door deze anime is een “aanvalsbal” wereldwijd bekend geworden (bolvormig en vertegenwoordigt de steen waaruit Wukong is geboren). Sun Wukong, in Westerse landen beter bekend als de Apenkoning, is een figuur uit de Chinese mythologie die centraal staat in veel legendes en volksverhalen. Hij is vooral bekend als een van de hoofdpersonen uit de roman “De reis naar het westen”. In de roman is hij een van de helpers van Xuanzang op diens reis naar India. In het Japans wordt hij Son Gokū genoemd, in het Indonesisch is hij Sun Go Kong en in het Thais Sun Ngokong.
De Grieks-Romeinse god van het licht, Mithras, is misschien wel de bekendste en best bestudeerde van de uit steen geboren goden in de westerse mythologie.
Onderzoekers verwijzen vaak naar zijn geboortesteen met de Latijnse term Petra Genetrix.
Mithras’ zoon, Diorphus, zou ook uit een steen zijn geboren. Mithras, die een zoon wilde hebben (maar een hekel had aan vrouwen) lag met een steen, totdat hij die zo had verwarmd dat de steen groot werd en op de vooraf bepaalde tijd beviel van een zoon.
Het verhaal van de conceptie van Diorphus volgt dezelfde traditie als het verhaal van Ullikummi, waar een god een zoon wil verwekken met een steen en niet met een godin. De jongen was van dioriet steen gemaakt.
Ullikummi of Vishap was in de Anatolische mythologie de zoon van de god Kumarbi, die later in de Hettitische en Armeense mythologie werd geïntroduceerd. De mythe van Ullikummi gaat erover dat Kumarbi poogt wraak te nemen op zijn eerste zoon Teshub, nadat die zijn gezag had omvergeworpen. Kumarbi koesterde toen de wens om een kwaadaardig wezen te genereren. Hij sliep bij een ontzaglijke steen en die baarde daarna Ullikummi. Teshub kon de zonnegod niet verslaan. In verwarring zocht Teshub toen hulp bij de wijze oude god Ea. Die haalde een zaag boven die oorspronkelijk nog had gediend om hemel en aarde van elkaar los te maken. Daarmee zwiepte Ea Ullikummi van zijn enkels en toen vloeide de kracht uit het monster weg. Daarop hervatten de goden hun aanvallen op Ullikummi en kon Teshub uiteindelijk de troon weer bestijgen.
Ook Jupiter voerde volgens de mythologie zijn lust op een steen uit. Dit ontving de rots, en met veel gekreun wordt Agdistis geboren in de tiende maand. Agdistis was in de Frygische mythologie een hermafrodiet monster. Het zou volgens de legende geboren zijn toen wat zaad van de grote god Zeus op de berg Ida neerviel, juist daar waar de Moedergodin Cybele lag te slapen.
Het boek Zerubbabel (7e eeuw) beschrijft: “ik zei: ‘Ik zie een marmeren steen in de vorm van een heel mooie vrouw.’ En hij vertelde me: ‘Deze steen is de vrouw van Belial (Satan) en wanneer Belial haar ziet, zal hij bij haar liggen en zij zal zwanger worden en hem Armilus baren en zij zal de belangrijkste afgoderij zijn. En hij (Armilus) zal zijn moeder uit het huis van schande halen en alle plaatsen en alle naties zullen deze steen aanbidden en er offers en plengoffers brengen”. Zerubbabel of, naar de Griekse schrijfwijze Zorobabel, was de leider van de eerste groep Joodse ballingen die uit het rijk van Babel terugkeerden.
In de Kaukasische Nart Saga wordt verteld: “Bij het zien van de mooie Satana (de moeder van de Narts) die kleren aan het wassen was op de rivieroever, goot een herder aan de overkant van de rivier zijn sperma uit op een steen waaruit negen maanden later het kind Soslan tevoorschijn kwam.”
Ook steencirkels worden in verband gebracht met geboortes. Zelfs vandaag kan de bevalling een van de gevaarlijkste momenten in het leven van een vrouw zijn. In de oudheid zou dat nog meer het geval zijn geweest. Matriarchale samenlevingen zouden hebben geprobeerd een zo veilig mogelijke omgeving te creëren voor aanstaande vrouwen.
Door individuele markeerstenen of palen te plaatsen binnen een permanente kalendercirkel van onbeweeglijke stenen die zijn uitgelijnd met jaarlijkse punten, kon een bevaldatum worden voorspeld en voorbereid. Nog altijd wordt een uitgerekende datum bepaald, zodat vrouwen zich kunnen voorbereiden.
Een steencirkel wordt soms geïnterpreteerd om het kosmische ei of de baarmoeder te beschrijven, evenals de kronkelige lus die geassocieerd is met de ouroborus en de eeuwigheid. Kunnen steencirkels plaatsen zijn geweest waar nomadische mensen naartoe gingen om de grotere stenen als een jaarkalender te gebruiken en dan een kleinere individuele steenmarkering te krijgen die aangeeft wanneer ze moeten gaan reizen?
Dit kan ook de reden zijn van napjes op stenen (die misschien een persoonlijke maanfase of schaduwteken voor vrouwen aanduiden om hen te helpen zich tijdspannes te herinneren). Misschien zijn dit de wortels van de astrologie. Een meisje zou kunnen worden verteld om naar de sterren te kijken en wanneer de ‘Stier’ of ‘Ram’ (of ander sterrenbeeld) naar een bepaalde plaats in de lucht beweegt, zou dit de tijd zijn wanneer haar baby zou arriveren. Ze moet voor die tijd terugkeren naar de stenen cirkel om daar (onder begeleiding van de sjamaan) het leven te schenken.
In veel oeroude geboortetradities, zelfs vandaag de dag, wordt drummen en zingen gebruikt om het ritme van het proces van de geboorte te ondersteunen.
Zou dit de reden kunnen zijn voor ongebruikelijke steeneigenschappen die bij steencirkels voorkomen? Want vaak zijn de akoestische eigenschappen van de stenen speciaal, bijvoorbeeld in Gobekli Tepe. Ze trillen als ze worden geraakt.
Gobleki Tepe (Navelheuvel, 9500-8000 v.Chr.) is een bergheiligdom dat met een ouderdom van circa 11.500 jaar het oudst bekende tempelcomplex ter wereld is. Zou Gobekli Tepe een plaats kunnen zijn waar nomadische volkeren heen gingen om hulp te krijgen tijdens de bevalling? Het staat in ieder geval sinds 2018 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO.
Klaus Schmidt was van mening dat Göbekli Tepe een bergreservaat uit de steentijd is. Radiokoolstofdatering en vergelijkende stilistische analyse geven aan dat het de oudst bekende megalieten bevat die ooit zijn ontdekt en dat deze ruïnes de overblijfselen van een tempel kunnen vormen. Schmidt geloofde dat wat hij “kathedraal op een heuvel” noemde een bedevaartsoord was dat gelovigen aantrok tot 150 kilometer ver weg. Dit doet denken aan Stonehenge, in mijn artikel Koning Arthur en Stonehenge beschreef ik dat dit een plek zou zijn geweest waar men van enorme afstanden naar toe kwam om genezing te zoeken. Een soort Lourdes van de Oudheid.
Volgens de theorie werden kleine steencirkels gebruikt om te bepalen wanneer het tijd was om naar het grote heiligdom te gaan. Hier konden de zwangere vrouwen onder begeleiding van experts bevallen in een zo veilig mogelijke omgeving.
Mên-an-Tol is een megalithisch monument in het graafschap Cornwall dat bestaat uit een stenen ring die aan beide kanten wordt geflankeerd door een menhir. Waarschijnlijk staan deze niet meer op de oorspronkelijke plek, ze zouden onderdeel zijn geweest van een steenkring. De steen met het gat zou de sluitsteen geweest zijn van een neolithisch graf. Het zou dus mogelijk een steen met een ‘Seelenloch’ kunnen zijn. De doorgang door het gat in de middelste steen zou in dit geval symbool kunnen zijn voor een overgang van deze wereld naar een andere, hetzij de dood, hetzij een nieuw leven.
Tegenwoordig speelt dit megalithisch bouwwerk nog steeds een rol in het volksgeloof en de volksgeneeskunde. De steen met het gat zou geneeskrachtige en bovennatuurlijke werkingen hebben. Vrouwen zouden zwanger worden als ze bij volle maan zeven maal heen en weer door het duivelsoog kruipen.
Çatal Hüyük (7400 v. Chr.) in Turkije is misschien wel de grootste en meest geavanceerde neolithische vindplaats die tot nu toe is blootgelegd, en wordt beschouwd als een belangrijk keerpunt in de ontwikkeling van de beschaving van het nomadische leven naar permanente gemeenschappen die uiteindelijk landbouw ontwikkelden. De nederzetting bevat ook een van de mooiste voorbeelden van neolithische kunst en religieuze symboliek. In 2012 werd de site ingeschreven als UNESCO-werelderfgoed.
Het woord çatal is Turks voor ‘vork’, terwijl höyük ‘heuvel’ betekent, dus de naam betekent ruwweg ‘gevorkte heuvel’. Een beroemde vondst uit deze site is de moedergodin van Çatal Hüyük (ca. 6000-5500 v.Chr.), tegenwoordig te bewonderen in het Museum of Anatolian Civilizations in Ankara. Met dit terracotta beeld zou een vrouw tijdens de bevalling weergegeven worden, zittend op een troon.
Geïnterpreteerd als een vrouw tijdens de bevalling.
Ook spelen stenen een rol bij de wens naar een kind. Vrouwen die geen kinderen konden krijgen gooiden een munt naar de Menhir van Ceinturat (hoogte: 3,6 meter). Het is de grootste menhir in Haute-Vienne, Frankrijk. Deze menhir zou door God zelf zijn gebouwd door het spinrok dat de Heilige Maagd in de heide had achtergelaten in een blok graniet te veranderen. Als het muntstuk een lichaamsdeel zou raken, werd ze zwanger. Tegenwoordig bestaat het ritueel nog steeds. Er is een artikel verschenen op het hunebednieuwscafe over deze menhir: klik hier.
Het gooien van munten komt op meer plaatsen voor, bijvoorbeeld bij de Manthal Buddha Steen in Pakistan. Het is een grote granieten rots (waarop een afbeelding van Boeddha is gegraveerd die waarschijnlijk dateert uit de 8e eeuw). Boven de graveringen is een inkeping. Volgens het volksgeloof moest men munten gooien naar de inkeping. Als de munt in de inkeping blijft liggen, zou een zoon geboren worden.
In Duitsland gleden vrouwen van de Kapitstein bij Grossenkneten als ze kinderen wilden. Met nieuwe maan ging men voor hetzelfde doel naar de Breiten Stein in Vischow. In Bretagne wreven juist mannen met hun buik tegen een menhir. Onvruchtbare vrouwen slikten steengruis in Nohant-Vic (van een megaliet).
Een verhaal over kinderen is ook verbonden aan een grote steen bij Urk. De Ommelebommele steen ligt in het water voor de kust. Hier kwamen de kinderen vandaan. De baby’s zouden door de ooievaar uit Egypte zijn gehaald en onder de steen zijn verstopt, tot ze gehaald werden. De vader roeide met vroemoer (de vroedvrouw) naar deze steen om de baby te halen. Eerst moest men naar Schokland roeien en aan een onaardige man de sleutel vragen om de baby te kunnen halen.
Het volksverhaal over de Ommelebomelesteen zegt ook nog dat de aanstaande moeder met een spijker door haar rechtervoet aan bed wordt gekluisterd om te voorkomen dat ze het bed verlaat. Dit doet weer denken aan de Kukanilok op Hawai, hier werd de vrouw op de steen vastgehouden tijdens de bevalling met behulp van inkepingen in de stenen.
De naam “Steinerner Schlüssel” (“stenen sleutel”, een hunebed ten zuiden van Apeldorn en noordelijk van Meppen in Emsland, Nedersaksen) is verklaarbaar door het volksgeloof. Men geloofde ook hier dat baby’s uit de steen gehaald konden worden. Je had alleen de juiste sleutel nodig om de steen te openen.
In Bergum is een soortgelijk verhaal over de ‘Poppestien’ (babysteen), hier moet de steen worden opgetild. Andere verhalen zeggen dat als een vrouw een kind wil, ze alleen maar op de steen hoeft te kloppen. In 2007 dreigde de steen verloren te gaan, het zakte in de bodem weg. Met veel moeite is de steen opgetild; men vond er geen kinderen zo werd in het krantenartikel vermeld. De steen stond oorspronkelijk niet binnen de bebouwde kom. Er staat nu een informatiebordje bij. Hendrik Bulthuis schreef een Fries gedicht over deze steen, dit is de vertaling:
Daar aan het begin van Burgum
Dat is bij jullie wel bekend
Daar ligt een hele dikke steen
Bij Jan Krol in het weiland
Wanneer het torenhaantje kraait
Komt de steen even omhoog
En onze Burgumer moeder krijgt
Dan haar kleine kindje
In een groter gebied in het noorden van Nederland werd vroeger verteld dat kinderen uit de stenen komen. Voorbeelden zijn de steen bij de kerktoren van Ezinge en de kindersteen bij de Kromme Kolk ten zuiden van Leek. Bij Boelenslaan lag ook een grote steen waar de baby’s vandaan kwamen. Bij de noordelijke deur van de kerk van Rinsumageest liggen ook vier stenen. Ze werden gebruikt voor officiële bekendmakingen, het zijn gerechtsstenen. Volgens een legende werden de kinderen van Rinsumageest onder deze stenen geboren.
In Oenkerk lag een groepje keistenen. Hieronder zouden aardmannen wonen die in ruil voor een nieuw pak kleren een kindje van onder de steen konden bezorgen. In zuidoost Friesland en in Drenthe vertelden ouders hun kinderen dat baby’s van onder hunebedden (holle barg, holle berg) kwamen. Soms waren er hele specifieke stenen; kleine kinderen komen vanonder de blauwe steen, zo werd verteld in Smallingerland. In Haren kwamen baby’s uit de kerkmuur. Lag hier dan eerder een voorchristelijke steen?
Werden de bloedstenen gebruikt voor bloedige offers of moeten ze meer in verband worden gebracht met vruchtbaarheid en bevallingen? Zijn het alleen verhaaltjes om kinderen niet op jonge leeftijd bij te brengen hoe kinderen echt ontstaan en ter wereld komen? Of zijn het verhalen van lang vervlogen tijden, waarin er daadwerkelijk op deze plek het leven werd geschonken aan een baby?
In ieder geval zijn er veel verschillen, maar ook overeenkomsten in de verhalen die wereldwijd worden verteld. Het kloppen of drummen op een steen, spijkers (of naalden of spelden) slaan in de steen of in de voet van de moeder. En een sleutel om de steen te openen komt meerdere malen voor. Zou er ook een sleutel zijn om “De Gesloten Steen” bij Utrecht te openen?
Marinda Ruiter
Eerst werd de sleutel gehaald in Schokland om het kamertje te kunnen openen.
Bronnen
Langs oude krachtplekken in het Overijsselse Vechtdal, VVV fiets en autoroute van 120 km
Reuzenstenen op de es, Wijnand van der Sanden
http://www.iday.nl/geboortedag/ooievaar_en_kinderputten/
https://de.wikipedia.org/wiki/Kindstein
http://www.debelemniet.nl/itemmegalietengrootbrittannienoordierland.html
https://en.wikipedia.org/wiki/Seated_Woman_of_%C3%87atalh%C3%B6y%C3%BCk
https://www.newworldencyclopedia.org/entry/Catal_Huyuk
https://en.wikipedia.org/wiki/G%C3%B6bekli_Tepe
https://nl.wikipedia.org/wiki/M%C3%AAn-an-Tol
https://en.wikipedia.org/wiki/Manthal_Buddha_Rock
https://nl.frwiki.wiki/wiki/Menhir_de_Ceinturat
https://www.verhalenbank.nl/items/show/23104
https://www.verhalenbank.nl/items/show/31229
https://www.verhalenbank.nl/items/show/10839
https://www.verhalenbank.nl/items/show/27315
https://www.verhalenbank.nl/items/show/28132
https://nl.wikipedia.org/wiki/Ommelebommelesteen
https://www.mijnzuiderzee.nl/page/7630/waar-komen-de-urker-kindertjes-vandaan
https://www.waldnet.nl/wn/nieuws/18090/Poppestien_wordt_opgegraven.html
https://www.waldnet.nl/wn/nieuws/18096/Poppestien_weer_boven_de_grond.html
Afbeeldingen
Mên-an-Tol door John Thomas Blight (1835-1911) – Parker & Co. – London, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=6290101
Kukaniloko door AshBabe1123 – Eigenes Werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=48496670
Mutter-Kind-Stein https://www.zwalk.at/der-opfersteinweg-teil-1/
Standbeeld van Yu de Grote in de Yu-tempel door Gisling – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=17682145
Geboorte van Mithras door Carole Raddato from FRANKFURT, Germany – Stone relief depicting the birth of Mithras from the rock surrounded by the signs of the zodiac (CIMRM 985), found at Trier in the Altbachtal in 1928 (Tempelbezirk im Altbachtal), Rheinisches Landesmuseum Trier, Germany, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=65038859
Men kruipt door het duivelsoog door Chris Allen, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=13693308
Gobleke Tepe door Creator:Rolfcosar – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=12756686
Afbeelding van een vrouw https://www.researchgate.net/figure/Goebekli-Tepe-engraving-of-a-female-person-from-layer-II-foto-Dieter-Johannes-DAI_fig5_270030960
Moedergodin door Ray Swi-hymn from Sijhih-Taipei, Taiwan – 20180108_Anatolian_2585, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=81804720
Mantal Buddha Steen door Sarmed Mujaddid – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=35524843
De vroemoer door Nathan Kramer – Eigen werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=81699984
Caspar David Friedrich – tAERAsgI-yEpTQ at Google Cultural Institute maximum zoom level, Publiek domein, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=21847238
Ommelebommelestien door MelissaSchuring – Eigen werk, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=74992438
