Met 3 grote tentoonstellingen in 2021 en 2022 krijgt de vroege bronstijd in Europa veel aandacht. In het fraaie Westfälische LWL archeologiemuseum in Herne is de tentoonstelling ‘Stonehenge, von Menschen und Landschaften’ te zien (https://www.lwl-landesmuseum-herne.de/de/). In het British Museum in Londen loopt nu de tentoonstelling ‘The world of Stonehenge’ (https://www.britishmuseum.org/exhibitions/world-stonehenge). Beide zijn al eerder in het hunebednieuwscafe aangekondigd. Daarnaast was er afgelopen jaar in het Landesmuseum für Vorgeschichte in Halle , Sachsen Anhalt, de tentoonstelling ‘Die Welt der Himmelscheibe von Nebra. Neue Horizonte’ (https://www.landesmuseum-vorgeschichte.de).
Die in Halle en Londen vormen een tweeluik. In Halle toonde men de kennis en ontwikkelingen daarin voor Midden-Europa. Dat werd gekoppeld aan de ontwikkelingen in het westen, met name ook rond Stonehenge. De tentoonstelling in Londen toont de huidige kennis en de ontwikkelingen aan de Atlantische kant van Europa, met veel aandacht voor Groot Brittannië met Stonehenge als centrum. En ook hier weer aandacht voor alle verbanden die met de rest van Europa zijn te maken. Veel van de stukken zijn ook in elkaars tentoonstellingen te zien of te zien geweest.
Mede door de pandemie is het lastig om alle tentoonstellingen te bezoeken. Gelukkig zijn er uitermate fraaie en uitgebreide catalogi bij uitgegeven, en voor zeer schappelijke prijzen. Ik heb ze inmiddels alle drie (zie afbeeldingen).
Die drie boeken geven een goed beeld van de snelle ontwikkeling in kennis en inzicht in de periode van het late neolithicum tot in de midden-bronstijd in Europa. Die is nog veel turbulenter, interessanter en zeker ook bepalender geweest voor hoe Europa nu is, dan men op basis van vroegere vondsten kon weten. Deze periode wordt gekenschetst door de komst van de Indo-Europese volken, komst van het metaal, van paard en wagen, ontstaan van nieuwe lange afstandshandelscontacten dwars door Europa en verder. Daarmee wisten sommigen rijkdom en macht te verwerven, wat een sterk hiërarchische maatschappij structuur creëerde wat leidde tot grote steden, vorming van ‘staten’ en legers. Dat beeld is met name versterkt door het onderzoek in Midden-Europa waartoe specifiek ook de vondst van de Hemelschijf van Nebra een aanzet heeft gegeven. (zie ook Harald Meller en Kai Michel, ‘De Hemelschijf van Nebra’, Balans 2019).
Tegelijk en zeker daaraan gekoppeld werd religieus denken versterkt, kwamen er nieuwe mythologieën op en ontstonden meer en uitgebreidere plekken waar mensen dat religieuze denken beleefden: de sacrale landschappen zoals die welke steeds uitgebreider rond Stonehenge wordt ontdekt maar ook elders in Europa. Door allerlei oorzaken zijn die hier nu minder goed bewaard en zichtbaar, maar dergelijke sacrale landschappen lijken in omvang en complexiteit niet onder te doen voor wat we kennen uit de bronstijd van Egypte en Mesopotamië.
Laaiend interessant dus allemaal.
Een bezoek aan Herne is vanuit Nederland het gemakkelijkst en zeker de moeite waard. Het museum verdient ook alleen al vanwege zijn vaste collectie aandacht. Het toont de vondsten uit Westfalen, een archeologisch rijk gebied, vanaf de Neanderthalers. Archeologisch is het ook interessant voor ons, zeker Oost-Nederland, waarop het ook landschappelijk en historisch aansluit.
En bijzonder nu in Herne is dat ze daar een aantal replica’s van de grootste megalieten van Stonehenge hebben staan, van kunststof, maar echt genoeg om de gigantische stenen nu weer even van nabij te ervaren. Iets wat jammer genoeg bij de echte Stonehenge niet meer kan. (https://www.youtube.com/watch?v=NLn6drvIxPU)
