Midzomer is een belangrijke dag in veel culturen. Doordat de as van de aarde een hoek van 23,5 graad heeft, ontstaan de seizoenen met het lengen en korten van de dagen. Midzomer wordt ook wel de langste dag genoemd, het is het moment waarop de nacht het kortst is op het noordelijk halfrond. Er zijn veel feesten en rituelen verbonden aan dit belangrijke moment. De zomerzonnewende verschuift tussen 20, 21 en 22 juni. Deze feesten worden niet altijd op de dag van de zonnewende gevierd, maar soms enkele dagen later. Sommige van deze rituelen en feesten zijn verbonden aan megalieten. Verschillende megalieten vertonen een oriëntatie op een zonnewende of equinox.
De zonnewende wordt ook wel ‘solstice’ genoemd. “Solstice”: dit komt van de Latijnse woorden sol en sistit. Je kunt het vertalen met “stopt”, dus de combinatie van woorden betekent zoiets als “zon staat stil”. De positie van de opkomende zon is dagenlang gelijk rondom de zonnewende.
De Griekse festivals gewijd aan de god Apollo werden gevierd tijdens de zomerzonnewende door grote vreugdevuren aan te steken met een zuiverend karakter. De Romeinen droegen op hun beurt vuurfeesten op aan de oorlogsgodin Minerva en hadden de gewoonte om drie keer over de vlammen te springen en er werden geneeskrachtige eigenschappen toegeschreven aan de kruiden die in die tijd werden verzameld.
Nog altijd vertelt de folklore dat planten tijdens midzomer geneeskrachtige en magische krachten hebben en deze worden daarom geplukt in de nacht voor midzomer. Deze dag is ook geschikt om voorspellingen te doen, vaak hebben deze te maken met vruchtbaarheid of liefde. Vreugdevuren werden ontstoken om zich te beschermen tegen de duistere krachten, waarvan werd geloofd dat ze vrij spel hadden vanaf het moment waarop het aantal uren daglicht afnam.
Na de religieuze reformatie in het begin van de 15e eeuw begon de kerk zich steeds ongemakkelijker te voelen bij de heidense vieringen die met midzomer werden geassocieerd. De feesten werden verboden of vervangen door de feestdag ter ere van de geboorte van Johannes de Doper. Toch wordt het heidense midzomerfeest in veel culturen nog gevierd en Sint Jansavond, de vooravond van Sint Jansdag, is nog altijd bekend vanwege de midzomerfeesten en midzomervuren. Ook bij de feesten ter ere van Johannes de Doper, of Sint Jan, komen nog voorchristelijke elementen voor.
In het Verenigd Koninkrijk is Midsummer, midzomer, een viering die geworteld is in oude midzomertradities en omgeven wordt door mythische verhalen over feeën en bovennatuurlijke bezoekers. Men geloofde dat geesten in de midzomernacht (Midsummer Night) van het hiernamaals naar de huidige wereld konden overgaan. De festiviteiten omvatten dansen, feesten en dronken losbandigheid. De feestvierders sprongen over brandende vuren. Vermoedelijk voorspelde de hoogste sprong van de avond de hoogte van de gewassen voor het nieuwe oogstseizoen. Andere mensen namen deel aan plechtige rituelen.
De vooravond van St. John (Sint Jan) heeft een speciale magische betekenis in Schotland. Bij sommige vreugdevuren werd er een bot in het vuur gegooid (of ritueel geplaatst), symbolisch voor het dier dat voorheen zou zijn geofferd om de zonnegod te sussen. Er werden berkentakken verzameld en ter bescherming boven de deuropeningen gehangen, en heidefakkels werden bij het vreugdevuur aangestoken en teruggebracht naar de hoeve door het hoofd van het huis, waar hij dan driemaal rond het veld met de gewassen zou gaan. Dit zou zorgen voor een goede oogst. Hetzelfde werd gedaan rond de stal om het vee te zegenen en te beschermen tegen ziekten. Ondertussen bleven de jonge mannen en jongens bij het vreugdevuur, waar ze wachtten tot de vlammen waren gedoofd voordat ze erop sprongen en bij zonsopgang naar huis gingen.
Kruiden en bloemen werden ook traditioneel op deze dag verzameld en vaak onder een kussen gelegd in de hoop op belangrijke dromen, vooral dromen over toekomstige geliefden. Shakespeare schreef in de 16e eeuw het beroemde ‘A Midsummer Night’s Dream’ waarbij de titel naar deze dromen verwijst. Als je midzomernacht op een heilige plaats doorbracht zou je de krachten van een bard kunnen krijgen, maar aan de andere kant zou je ook volkomen gek kunnen worden of opgejaagd door de feeën.
Vanaf de 13e eeuw werd midzomer gevierd op St. John’s Eve (23 juni) en St. Peter’s Eve (28 juni) met het aansteken van vreugdevuren, feesten en vrolijkheid.
In Engeland bleven mannen ’s nachts op en ze maakten drie soorten vuren: één is gemaakt van botten en geen hout en wordt een “bonnefyre” genoemd; de andere versie is van hout en geen botten en wordt een wakefyre genoemd, omdat mensen er de hele nacht bij waakten; en de derde is gemaakt van zowel botten als hout en wordt “St. John’s fire” genoemd.
De midzomertradities eindigden grotendeels na de Reformatie, maar bleven tot de 19e eeuw in landelijke gebieden bestaan voordat ze uitstierven.
Aan het einde van de 20e eeuw bracht de Federation of Old Cornwall Societies enkele van de traditionele midzomerrituelen terug. De huidige jaarlijkse viering van het feest van Johannes de Doper duurt een volledige week, beginnend op de vrijdag die het dichtst bij het feest van Johannes de Doper ligt. Traditionele vreugdevuren worden aangestoken langs de rotsachtige kusten van Cornwall en verlichten de nachtelijke hemel om de oude Keltische ceremonies, feesten en dansen te benadrukken.
Er zijn diverse megalieten in verband te brengen met midzomer. Waarschijnlijk het meest bekend is de oriëntatie van Stonehenge. Hier verschijnt de zon op 21 juni vanachter de Heelstone. Deze steen werpt een lange schaduw richting de cirkel van Stonehenge tijdens zonsopgang vanaf de Avenue.
De Avenue is een oude laan op de vlakte van Salisbury, zo’n 3 kilometer lang. Op een gedeelte van zijn lengte is de Avenue uitgelijnd met de zonsopgang van de zomerzonnewende en de Heelstone is geplaatst op deze laan.
Elk jaar komen ongeveer 20.000 bezoekers naar Stonehenge om deze gebeurtenis te aanschouwen. Dit is sinds 1999 weer mogelijk. De aanwezigen zijn er de avond van te voren al: dansend en feestend van zonsondergang tot zonsopgang. Ook Wauw Mawn was volgens onderzoekers georiënteerd op de zomerzonnewende. Deze steencirkel zou zijn afgebroken en de stenen hergebruikt bij de bouw van Stonehenge. Hoewel Stonehenge algemeen bekend staat om zijn zonneoriëntatie, is vastgesteld dat de oorspronkelijke constructie een maanoriëntatie had. Meer volksverhalen over de bouw en het doel van deze monumenten zijn te vinden in Koning Arthur en Stonehenge. Het is mogelijk dat tijdens de speciale dagen bepaalde kenmerken worden op megalieten werden verlicht, zoals napjes die anders niet zichtbaar zijn of bepaalde figuren die een betekenis hebben. Voorbeelden worden gegeven in Megalieten in de maneschijn.
Ook andere megalieten in het Verenigd Koninkrijk zijn georiënteerd op het punt waar de zon vanachter de horizon verscheen tijdens de zomerzonnewende. Alexander Thom, bekend van zijn werk aan Stonehenge, beweert dat de grote lengte tussen de drie stenen van Ballochroy (11-31 km. afstand) en de specifieke kenmerken van het omringende landschap ervoor zorgden dat waarnemers de midzomer- en winterzonnewende nauwkeurig konden bepalen. De drie stenen zijn 3,5, 3,0 en 2,0 meter hoog. Mogelijk is deze laatste, kleinste, steen aan de bovenkant afgebroken. De lijn van stenen is noordoost naar zuidwest georiënteerd.
In de folklore waren de Callanish Stones versteende reuzen die zich niet tot het christendom wilden bekeren. In de 17e eeuw noemden de mensen van Lewis de stenen fir bhrèige (“valse mannen”). Een andere legende is dat vroeg op midzomerochtend een entiteit die bekend staat als de “Shining One” over de laan loopt, zijn komst wordt aangekondigd door de roep van de koekoek. Dit dier komt uit het mythische land Tir-nan-Og; een mythische plaats in de Iers-Keltische mythologie waar de sídhe woonden (deze feeën worden al benoemd in Wie bouwden de megalieten op het Iberisch schiereiland?).
De eerste schriftelijke verwijzing naar de stenen was door John Morisone, die rond 1680 schreef dat de stenen mannen waren “die door een tovenaar in steen waren veranderd” en in een ring “voor toewijding” waren geplaatst. Ergens rond 1695 bezocht de Schotse schrijver Martin Martin de plaats en kreeg van de lokale bevolking te horen dat “het een plaats was voor aanbidding in de tijd van het heidendom, en dat de belangrijkste druïde of priester bij de grote steen in het midden stond vanwaar hij zich richtte tot de mensen die hem omringden.” In 1743 beschreef William Stukeley de steencirkel als een druïdecirkel en de laan als een slang.
Mensen komen tijdens de zomerzonnewende ook naar de dolmen van Bryn Celli Ddu op Anglesey. Dit bouwwerk dateert uit de neolithische periode en sluit perfect aan bij het punt van de rijzende zon van de zomerzonnewende. De aanwezigheid van een mysterieuze menhir in de grafkamer en het feit dat de site ooit een henge met een stenen cirkel was (die mogelijk is gebruikt om de datum te bepalen van de zomerzonnewende) hebben veel belangstelling getrokken. De naam, die moeilijk te vertalen is, betekent zoiets als “de heuvel in het donkere bos” of “de heuvel in het bos van goddelijkheid”. De site werd geplunderd in 1699 en archeologisch opgegraven tussen 1928 en 1929. Tijdens het neolithicum werden er structuren gebouwd met stenen die aan het begin van de bronstijd werden verwijderd om plaats te maken voor een graf.
Norman Lockyer, die in 1906 de eerste systematische studie van megalithische astronomie publiceerde, betoogde dat Bryn Celli Ddu de zomerzonnewende markeerde. Dit werd destijds belachelijk gemaakt, maar onderzoek door Christopher Knight en Robert Lomas in 1997-98 toonde aan dat zijn bewering juist was. Knight en Lomas stellen dat de locatie het hele jaar door kon worden gebruikt als een landbouwkalender. Steve Burrow, curator van neolithische archeologie bij Amgueddfa Cymru (het Nationaal Museum van Wales), heeft recentelijk de pleidooien voor uitlijning met de zomerzonnewende ondersteund. Deze uitlijning verbindt Bryn Celli Ddu met een handvol andere sites die in verband zijn te brengen met zonnewendes, waaronder de beroemde bouwwerken Maes Howe (Orkney) en Newgrange (Ierland) die beide georiënteerd zijn op de winterzonnewende.
Een gebeeldhouwde menhir (met kronkelige slangen) werd opgericht bij deze dolmen. Deze steen wordt nu bewaard in het National Museum of Wales.
Achter de achterwand van de kamer, op een locatie die ooit binnen de heuvel moet zijn geweest, bevindt zich nu een replica van deze ‘Patroonsteen’.
Gebeeldhouwde steen uit het graf van Bryn Celli Ddu in het National Museum of Wales
De grafheuvel die het graf bedekt is het resultaat van een restauratie in de twintigste eeuw. Het origineel was waarschijnlijk veel groter. De Anglesey Druid Order viert midzomer elk jaar op deze site. Anglesey was het centrum van de Druïdenwereld en was het laatst overgebleven bolwerk tijdens de Romeinse expansie tot de brute invasie van Anglesey in 60 na Christus.
Midzomer wordt in Ierland ook wel Litha genoemd. Dit komt van Bede (672-735) die schreef over de namen van de maanden zoals die in vroeger tijden door de Engelsen werden gebruikt. Hij schreef dat juni en juli Litha werden genoemd, wat ‘zacht of bevaarbaar’ betekent, omdat in deze maanden de kalme bries zacht is en ze gewoon waren op de gladde zee te zeilen. Jonge mensen bij de rivier de Deel verzamelden het grote blad en de stengel van de hocusfian en tikten lichtjes op elke persoon die ze tegenkwamen. Dit moest de getroffenen het komende jaar beschermen tegen kwade invloeden en ziektes en de stelen werden vervolgens in het vreugdevuur gegooid. Er zijn pogingen gedaan om de vieringen te verbieden, zoals de gezamenlijke inspanningen van de geestelijkheid en magistraten in County Kerry die in 1854 verkondigden dat ze vreugdevuren (dat absurde overblijfsel van vuuraanbidding) aan de kaak hadden gesteld en strikt verboden. Toch bleven de feesten bestaan.
De Grange Stone Circle bij Lough Gur, gebouwd rond 2200 voor Christus, bestaat uit 113 staande stenen en is uitgelijnd met de rijzende zon van de zomerzonnewende – vieringen van de langste dag van het jaar zijn al meer dan 5.000 jaar een lokale traditie. Beaghmore Stone Circle (Bheitheach Mhór kan vertaald worden met “grote plaats van berkenbomen”) in County Tyrone is gebouwd in de bronstijd, ca. 2000-1200 v.Chr (hoewel er aanwijzingen zijn dat de site in gebruik is vanaf 2900 v.Chr.). Het is een historisch monument met steencirkels, alignments en cairns. Er wordt gedacht dat de site is gebouwd om de bewegingen van de zon en de maan vast te leggen – drie van de stenen rijen wijzen naar de zonsopgang op het moment van de zomerzonnewende en een andere is uitgelijnd op de maanopkomst.
De Soulton Long Barrow is een modern monument, geïnspireerd op neolithische monumenten. In de nissen kunnen urnen worden geplaatst, hierbij maakt het niet uit of de overledene een bepaalde religie aanhing of juist niet. De structuur is een opeenvolging van stenen kamers onder een aarden heuvel en met de bouw werd begonnen in 2017. Het heeft een hoofdsteen die in het voorjaar van 2018 werd gelegd. In dit bouwwerk schijnt de zon recht door de opening op 21 juni. Bij de ontwikkeling van dit bouwwerk is samengewerkt met archeologen van de Universiteit van Cambridge.
In Bewegende stenen en spinters werden al andere voorbeelden genoemd: de deksteen van St. Lythans Cromlech zou op midzomeravond drie keer ronddraaien. Ook zouden alle stenen naar de nabijgelegen rivier gaan om te baden. Vlakbij ligt Tinkinswood. Volgens de legende zou iedereen die op de avonden voor 1 mei, Sint-Jansdag of Midwinterdag een nacht doorbrengt in Tinkinswood, ofwel sterven, gek worden of een dichter worden. De groep rotsblokken in het zuidoosten van het monument zouden vrouwen zijn die in steen werden veranderd omdat ze op de sabbatdag dansten, een andere legende die wordt geassocieerd met meerdere megalieten. En ook Wimblestone bij Shipham rent rond tijdens midzomernachten, hier werd een goudschat gezien op de plek waar de steen stond.
Niet alleen in het Verenigd Koninkrijk komen verhalen (en uitlijningen) met betrekking tot de zonnewende voor. In Bretagne zijn verhalen over draaiende of dansende dolmens heel gewoon. Omdat de zonnewende of de hoogste stand van de zon (wanneer het middaguur luidt) keer op keer wordt genoemd, worden deze stenen geassocieerd met zonneculten. Het zijn dus niet de stenen die draaien, maar de zon draait om de stenen, die dus dienst deed als zonnewijzer en kalender. Pedralta iseen van de grootste schommelstenen in Europa. Met slechts lichte druk van een hand kon men de steen laten draaien. Het is het symbool van Sant Feliu de Guíxols; in 1890 werd een kruis toegevoegd op Sint-Jansavond.
Ook een megaliet op Corsica is in verband te brengen met de zomerzonnewende. Drie dagen lang (ook de dag voor en de dag na de zonnewende) zorgt de opkomende zon voor een opvallend schouwspel bij de Arcu di l’Ursini. De eerste zonnestraal raakt de horizontale steen in de vorm van een dunne lichtlijn die de uitlijning van inkepingen volgt. Het resultaat, gedurende een paar minuten, is een indrukwekkende lichtgevende pijl die op de bergrug A Serra d’Accia schijnt, de pijl wijst naar de plek waar de zon opkomt. Even verbazingwekkend is de zonsondergang tijdens de zomerzonnewende. Een draagsteen van de megaliet vertoont een schuin gezicht dat door de laatste zonnestralen wordt geraakt, waardoor men zich kan richten op de positie van de ondergaande zon (deze verdwijnt achter Penna Rossa).
In het artikel Plaats van de reuzen, megalithische tempels op Malta werd al ingegaan op de manier waarop de zon tijdens de zonnewendes bij deze megalithische tempels op specifieke stenen schijnt. Bij de hoofdtempel van het Hagar Qim-complex zijn uitlijningen met de zon aangebracht. Op de ochtend van de zomerzonnewende gaat de zon door een ovaal gat (bekend als het ‘orakelgat’) en gaat een apsis van de tempel binnen. De zonnestralen vallen precies op een steen in de kamer. Bij zonsondergang op dezelfde dag gaat de zon onder in lijn met de ingang van de hoge apsis en verlicht de achterkant van een kleine nis door een stenen raam. Een andere uitlijning die is waargenomen bij Hagar Qim is de uitlijning van de hoofdas van de tempel met de noordelijke en zuidelijke maximale declinatie van de volle maan.
De ingang van Mnajdra Zuid is uitgelijnd met zonsopgang op de zonnewende en equinox. De eerste stralen van de rijzende zon tijdens de zomerzonnewende verlichten de verticale orthostaat in de linker voorste apsis. De eerste stralen van de rijzende zon op de winterzonnewende verlichten de verticale orthostaat in de rechter voorste apsis. Tijdens de lente- en herfstnachteveningen verlichten de stralen van de rijzende zon de centrale doorgang en de binnenste nis.
Een belangrijke godin op Malta was Tanit; de ‘Opener van de paden van de zon in al haar stations’ die de dagelijkse over de opkomst en ondergang van de zon regeert en ook de opkomende en ondergaande zon op verschillende plaatsen langs de horizon gedurende het jaar, met name de equinoxen en zonnewendes.
In Portugal viert men Festa São João (festival van Sint Johannes): volksfeesten waarin het springen over vuur voorkomt. In legendes, die archeologe Henna Lindström optekende uit Portugese bronnen, zoeken mensen ’s middags, middernacht of midden in de zomer mouras of moiras op om hen te helpen bij ziekte, onvruchtbaarheid of tegenslagen in de liefde. Deze ‘betoverde moren’ worden beschreven in Wie bouwde de megalieten op het Iberisch schiereiland. Ze tonen zich niet alleen als mooie vrouwen, maar soms als stier of slang. Tijdens zonsopgang op midzomer zijn ze het meest te vinden. Niet alleen bij grotten of dolmen, maar ook bij fonteinen en andere waterbronnen. Mensen dragen in bepaalde gebieden een plant van bloeiende prei (alho-porro, die een scherpe geur heeft) bij zich en strijken die over het gezicht van andere mensen. De traditie wil dat St. John in zijn jeugd een rotzak was en dat de mensen hem met de plant op het hoofd sloegen en zeiden: “Keer terug naar het rechte pad”.
Er zijn talloze verhalen in verband te brengen met megalieten. Een daarvan gaat over de dolmen d’Arca (ook bekend als Dólmen do Espírito Santo de Arca: deze megaliet werd zelfs gekerstend in zijn naam, waarbij een kerkelijke Heilige Geest als bijnaam werd opgelegd). Het is het belangrijkste megalithische monument in Serra do Caramulo en zeker een van de beroemdste. Volgens de legende werd de deksteen op het hoofd van een moira naar deze dolmen gedragen, terwijl ze met één hand aan een spinnewiel draaide en met de andere een baby droeg. Op Malta droeg Sasuna ook een baby terwijl ze één va de tempels op het eiland bouwde, meer details hierover zijn te vinden in Plaats van de reuzen, megalithische tempels op Malta.
De lokale bevolking gelooft dat elke nacht van São João, dat wil zeggen, elke nacht van de zomerzonnewende, diezelfde betoverde moira bovenop de dolmen zit te draaien, omringd door verschillende gouden voorwerpen. Als een man passeerde, vroeg de moira wat hij het leukst vond, zijn ogen of het goud. Hebzuchtig kozen de meesten voor goud en kregen te maken met de wraak van de moira.
Ook in Spanje komen uitlijningen voor die bijzondere schouwspellen vertonen tijdens midzomer. Tijdens de zonsopkomsten rondom midzomer, verlichten de zonnestralen de eerste 7 orthostaten aan de rechterkant van de dolmen de Soto. Juist de speciale oriëntatie van deze dolmen, waarvan de ingang naar de Peña de los Enamorados gericht is en niet naar de plaats van zonsopgang, is een van de eigenaardigheden die bij Unesco zijn benadrukt voor de toekomstige verklaring van de megaliet als Werelderfgoed, samen met die van Viera en de ’tholos’ van El Romeral (de laatste gericht op El Torcal).
Karel de Grote laat de zon stilstaan om de dag lang genoeg te laten zijn om na de dood van zijn geliefde neef de Saracenen te overwinnen. Dit werd al genoemd in Karel de Grote en de (vernietiging van) hunebedden, het komt voor in het beroemde Roelantslied. En zoals in het begin van dit artikel genoemd: solstice betekent zoiets als de zon staat stil.
In Spanje viert men San Xuan (Sint Johannes). In sommige gebieden worden vreugdevuren traditioneel tequeos genoemd, wat mensen van de dans betekent. Niet alleen wordt er gedanst rondom de vuren, ook verbrand men het oude en maak zo plaats voor de toekomst. De midzomertraditie is bijzonder sterk in de noordelijke gebieden van het land, zoals Galicië, Asturië, Cantabrië en Baskenland, waar men de rituelen kan identificeren met de heidense overtuigingen die in het Neolithicum wijdverbreid waren in heel Europa. Deze overtuigingen draaien om drie basisideeën: het belang van geneeskrachtige planten (vooral met betrekking tot gezondheid, jeugd en schoonheid); het beschermende karakter van vuur om mensen te beschermen tegen boze geesten en heksen en de zuiverende, wonderbaarlijke effecten van water. Er wordt aangenomen dat het water vanaf middernacht gezegend is, het is wonderbaarlijk: het geneest ziekten en zorgt voor geluk.
De Xana’s, feeën van de wateren genoemd, zijn geesten van de natuur in de vorm van vrouwen van grote schoonheid met lang blond haar die grote schatten bewaken. Ze is een soort nimf die in de bronnen, in de grotten en aan de oevers van de waterlopen leven. Er wordt gezegd dat ze vooral in de nacht van San Xuán/Juan verschijnen. Er wordt aangenomen dat ze de liefde beschermen en de ontrouw van geliefden straffen. Naast het weven van strengen goud (Jomezana), hebben ze kippen met gouden kuikens (Cudillero), weven gouddraden op het water (Limanes) en ze hebben gouden scharen (Muros de Nalón, el Naranco) en vele andere schatten. Ze betalen ermee aan degenen die hen een gunst bewijzen, en maken de mensen rijk die hen bevrijden van hun betovering…
In een groot gebied worden de fonteinen voor San Xuán versierd. De oude fontein van Balmori herbergt twaalf betoverde bramen die tijdens San Juan hun menselijke vorm terugkrijgen. Door een zonde werden ze in gouden kuikens veranderd en als iemand ze niet kan zien, is dat omdat ze een soortgelijke fout hebben begaan.
Ook in andere gebieden is water belangrijk in combinatie met midzomer, zoals in Duitsland. Op Sint-Jansdag in 1333 zag Petrarca vrouwen in Keulen hun handen en armen spoelen in de Rijn “zodat de dreigende rampen van het komende jaar zouden kunnen worden weggewassen door te baden in de rivier.” Maar het meest bekend zijn toch wel de vuren. Op 20 juni 1653 vaardigde het stadsbestuur van Neurenberg het volgende bevel uit: “Waar de ervaring heeft geleerd dat na het oude heidense gebruik op de dag van Johannes elk jaar, op het land, zowel in steden als dorpen, geld en hout zijn verzameld door jonge mensen, en daarop het zogenaamde sonnenwendt- of zimmetvuur wordt ontstoken en men wijn drinkend, dansend rond het genoemde vuur, erover springend en het verbranden van diverse kruiden en bloemen, en het zetten van brandmerken van het genoemde vuur in de velden, en op vele andere manieren werd allerlei bijgelovig werk verricht – daarom is de Hoge Raad van de stad Neurenberg genoodzaakt om al dit ongepaste bijgeloof, heidendom en brandgevaar op deze komende dag van St. John af te schaffen.”
Ook in Duitsland zijn diverse megalieten georiënteerd op het punt waarop de zon tijdens midzomer opkomt. Ewald Adolf Ludwig Wilhelm Schuldt (3 januari 1914 – 1 juni 1987) was een Duitse prehistoricus die veel onderzoek deed naar de megalieten van Noord-Duitsland. Hoewel de oriëntatie van de megalieten varieert, hebben veel van deze bouwwerken ingangen naar het zuiden gericht. Van de 99 dolmens die door Schuldt zijn bestudeerd in Mecklenburg-Vorpommern, zijn er 46 gericht op de midzomertop van de zon (zuid naar noord), 26 op de lente-equinox (oost naar west), 14 op de midzomerzonsopgang (noordoost naar zuidwest) en 13 richting midwinter zonsopgang (zuidoosten naar noordwest). Megalieten in Mecklenburg-Vorpommern zijn het onderwerp van veel volksverhalen, die voornamelijk te maken hebben met reuzen, feeën, dwergen, onderaardse wezens en verborgen schatten. In deze verhalen worden mensen die de schat proberen te pakken meestal gehinderd of gestraft door de magische wezens. Deze schatverhalen hebben bijgedragen aan zowel het langdurig behoud van megalieten als aan het plunderen van de graftombes, afhankelijk van de mate van bijgeloof van het publiek.
Voor neo-paganistische groepen ligt het bewijs dat de Externsteine al heel lang belangrijk is in het sacellum van rots II: de ronde opening boven het altaar is namelijk gericht op de zonsopgang tijdens de zonnewende.
Een van de meest belangrijke feesten in Scandinavië werd gehouden tijdens de zomerzonnewende of de avond van midzomer, ter ere van Balder de goede. Baldr (ook wel Balder of Baldur, zie ook De steen van Baldr) is een Germaanse zonnegod, hij is de zoon van Odin en Frigg. Men beschouwde midzomer als de gedenkdag van zijn dood en van zijn neerdaling in de onderwereld. Op die dag, de langste van het jaar, kwamen de mensen buiten bij elkaar, staken grote vreugdevuren aan en keken naar de zon die in de noordelijke gebieden in Scandinavië weinig beneden de horizon daalt tot zij weer opkomt. Vanaf midzomer worden de dagen langzamerhand korter en de zonnestralen minder warm. Nog altijd is midzomer het belangrijkste feest in Scandinavië, men komt samen bij de oevers van meren en langs de kust. Het dragen van een bloemenkrans in het haar is een oud symbool van wedergeboorte en vruchtbaarheid. Om het hele jaar door de bloemenmagie te behouden, werden de boeketten gedroogd en soms ook met kerst gebruikt om het gezin gezond te houden tijdens de lange, koude winter.
Vóór de komst van het christendom werd het midzomerfestival in Finland, tegenwoordig bekend als Juhannus naar Johannes Kastaja (Johannes de Doper), gehouden ter ere van Ukko en heette het Ukon juhla (‘Festival of Ukko’). Deze traditie ging door tot in de 19e eeuw. In de Finse mythologie is Ukko de god van de hemel, het weer, gewassen, en andere natuurlijke zaken. Hij is ook de belangrijkste god in de mythologie, en het Finse woord ukkonen (donderstorm) is afgeleid van zijn naam. In de Kalevala wordt hij ook wel ylijumala genoemd, omdat hij de god van alle dingen is.
In een studie uit 2009 beschreven Marianna Ridderstad en Jari Okkonen, die de gigantische Jatinkirkko (reuzenkerken) in kaart brachten, dat bijna de helft van de bouwwerken georiënteerd zijn (± 5 graden) op de belangrijkste zonsopgangen en zonsondergangen. De bouwwerken zijn gedateerd tussen 2500 en 2000 voor Christus. Bijvoorbeeld de Jätinkirkko van Raahe, een van de grootste reuzenkerken, had zijn “poorten” gericht op de midzomer zonsondergang, de winterzonnewende zonsopgang, de winterzonnewende zonsondergang, de zonsopgang van de midzomer.
Traditioneel worden de Ale Stenar of Ales Stenar (“Ale” of “Ales Stenen”), aan de oevers van de westelijke Oostzee, aangeduid als het graf van de legendarische koning Ale. Het bestaat uit 59 menhirs op een voorgebergte, ze staan geplaatst als een steenschip. Volgens amateuronderzoeker Bob G. Lind zou het een soort gigantische neolithische zonneklok zijn: tijdens de winter- en zomerzonnewende zou de zon uitgelijnd zijn met de boeg en achtersteven van het schip. Ik ben heel benieuwd of de (overgebleven) megalieten in Nederland georiënteerd zijn op midzomer of andere belangrijke zon- of maanstanden.
Marinda Ruiter
Bronnen
https://www.voigt-travel.nl/noord-europa/middernachtzon
https://en.wikipedia.org/wiki/Ewald_Schuldt
https://en.wikipedia.org/wiki/Megaliths_in_Mecklenburg-Vorpommern
https://en.wikipedia.org/wiki/Soulton_Long_Barrow
https://en.wikipedia.org/wiki/Bryn_Celli_Ddu
https://nl.frwiki.wiki/wiki/Carticasi
https://en.wikipedia.org/wiki/Ballochroy
https://en.wikipedia.org/wiki/Callanish_Stones
Midsummer
https://www.rootsrevealed.co.uk/post/how-our-irish-ancestors-celebrated-midsummer-or-st-john-s-eve
https://arqueologiaenred.paleorama.es/2016/06/celebra-el-solsticio-en-el-dolmen-de.html
Afbeeldingen
Veel mensen hebben zich verzameld By Andrew Dunn – Own work, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=196078
De zon schijnt door de opening By TJatHAURC – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=91491755
Archeoastronomie By Ghjseppu – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=4321685
By TheJaySpearing – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=72439105
Model By Wolfgang Sauber – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16852972
Gebeeldhouwde steen uit het graf van Bryn Celli Ddu, Anglesey By Wolfgang Sauber – Own work, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=16852999
Calanish By https://wellcomeimages.org/indexplus/obf_images/49/fd/da334f69af95ec92ee6b82a18458.jpgGallery: https://wellcomeimages.org/indexplus/image/M0006011.htmlWellcome Collection gallery (2018-03-29): https://wellcomecollection.org/works/cdww22n3 CC-BY-4.0, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36327094
Calanish By https://wellcomeimages.org/indexplus/obf_images/2b/03/8e94c05b793bbe14c7ea140cb941.jpgGallery: https://wellcomeimages.org/indexplus/image/L0063768.htmlWellcome Collection gallery (2018-03-27): https://wellcomecollection.org/works/yrs6pc3z CC-BY-4.0, CC BY 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=36229639
Midsummer Eve By Edward Robert Hughes – birminghammuseums.org.uk – image, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3688500
Grange stone circle By Ruhrfisch – Own work, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=73216651
Beaghmore Von Alun Salt – Flickr, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2857583
Dolmen d’Arca https://www.portugalnummapa.com/dolmen-do-espirito-santo-de-arca/
Ales By CarlGustaf Gottfried Hilfeling – Hilfelings Skaanske Tegniger, Copenhagen, 1977, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=3286816
juhannuskokko By Pertti Jenytin / Lehtikuva – http://hs.mediadelivery.fi/img/1920/f0287b0dbffd4f4aaec2ccead74d9e91.jpg, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=70170026
De traditie https://www.elcomercio.es/fotos/asturias/201506/23/asturias-enrama-fuentes-noche-30111907619732-mm.html
Waarzeggerij Door Semjon Leonidovitsj Kozjin – Иван Купала. Гадание на венках., CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15316290
