De provincie Drenthe en de gemeente Hoogeveen hebben op 1 november 2018 de “Herenplaten” van het Nuilerveld, bij Pesse, onthuld als negende Aardkundig Monument in Drenthe. De Herenplaten illustreren een ontstaansgeschiedenis van het gebied onder invloed van ijs, wind en water. Leerlingen van CBS De Akker en OBS De Posthoorn uit Pesse hadden de eer het informatiepaneel bij het monument te onthullen.
Het huidige natuurgebied Nuilerveld ligt ongeveer een kilometer ten noordoosten van het esdorp Pesse en is circa 60 ha groot. Het gebied wordt beheerd door Het Drentse Landschap en bestaat grotendeels uit een stuifzandlandschap, waarbij geen open stuifzand meer aanwezig is.
Prominent aanwezig in het gebied zijn meerdere min of meer platte en ronde hoogtes met opvallend steile randen. Dit zijn zogenaamde ‘(veen)stuifplateaus’ of ‘forten’. In de omgeving van het Nuilerveld worden ze ‘herenplaten’ genoemd.
De goed bewaard gebleven en voor iedereen goed herkenbare herenplaten zijn de aanleiding geweest om het Nuilerveld in 2018 als het negende aardkundige monument van de provincie Drenthe te benoemen.
Ronde veentjes
Ongeveer 150.000 jaar geleden, tijdens de op één na laatste ijstijd (Saalien), heeft het landijs een laag keileem achtergelaten. Dit is een sterk samengeperste grondsoort die zowel uit grove (keien) als uit fijne delen (leem) bestaat en daardoor slecht doorlaatbaar is voor water. Tienduizenden jaren geleden, tijdens de laatste ijstijd (Weichselien), heeft de wind het keileemlandschap bedekt met een grillig gevormd pakket dekzand. In deze poolwoestijn werden op grote schaal zandkoppen en -ruggen gevormd. Het Nuilerveld ligt op een hoefijzervormige dekzandrug. Ten zuiden en ten noorden van deze dekzandkop zijn beekdalen aanwezig die onderdeel zijn van de bovenloop van de Ruiner Aa. In de afvoerloze lage delen van het dekzandlandschap verzamelde zich water en ontstonden kleine hoogvenen, die we in Drenthe veentjes noemen. In het Nuilerveld waren enkele eeuwen geleden meerdere kleine, ronde veentjes aanwezig.
Gespaard voor ontginning
Het huidige Nuilerveld was honderd jaar geleden nog onderdeel van een enorme oppervlakte ‘woeste grond’. Het heideveld werd doorkruist door een weg van Pesse naar Drijber.
De relatief hoge ligging op de dekzandkop zorgde voor kurkdroge omstandigheden. De drukke zandweg zorgde ervoor dat hier, in combinatie met het vaak afplaggen van de heide, het zand begon te stuiven.
Het Nuilerveld was ooit ongeveer 600 hectare groot. De boeren uit Nuil gebruikten het heideveld onder andere voor het steken van plaggen, graven van turf en het weiden van schapen en runderen. Door de uitvinding van kunstmest rond 1900 waren de plaggen en de mest van de heideschapen niet meer nodig. Heidevelden werden massaal ontgonnen tot landbouwgrond of bos. Enkele ‘waardeloze’ stukken heide bleven liggen.
De omgekeerde wereld
A. 10.000 jaar geleden is het Nuilerveld een kaal en golvend dekzandlandschap. Er komt steeds meer begroeiing;
B. Veel plantenresten worden afgebroken tot humus. Een deel van de humus wordt als humuszuren met het regenwater meegenomen naar beneden. Er ontstaat een donkere inspoelingslaag. Deze raakt steeds meer verstopt met humus. In afgesloten laagtes van het dekzandlandschap blijft hierop regenwater staan en er ontstaat een veentje, gevuld met regenwater;
C. Plantenresten stapelen zich in het water op tot een veenlaag. Vanaf de zeventiende eeuw worden vooral de hoge delen intensief afgeplagd en loopt er een zandweg door het gebied. De vegetatie verdwijnt en het zand begint weer te stuiven;
D. De hoge delen worden weggeblazen tot het grondwater. Het verstoven zand wordt vastgelegd op de natte plekken. De veentjes raken bedekt met stuifzand. Hoog wordt steeds lager en laag steeds hoger. Een omkering van het reliëf! De rand van het voormalige veentje tekent zich tegenwoordig af als een steilrand.
Zie voor meer informatie: www.drentslandschap.nl/nuilerveld-heeft-aardkundig-monument-no-9
Wie een wandeling wil maken over het Nuilerveld, kan de route vinden en downloaden op de website: www.drentslandschap.nl/wp-content/uploads/2016/04/Wandelroute-Nuilerveld-Pesse.pdf
**In dit artikel is de tekst opgenomen en bewerkt vanuit de flyer over het 9de Aardkundig Monument van de provincie Drenthe, genaamd “Herenplaten Nuilerveld”.
Zie voor meer informatie: https://www.provincie.drenthe.nl/onderwerpen/natuur-milieu/bodem/aardkundige-waarden/
