Door Anne Oosterbaan
Inleiding
Naar aanleiding van mailwisseling met Harrie Wolters ben ik gevraagd om iets te schrijven over de eik. In de 40 jaar dat ik onderzoek heb gedaan in Wageningen kwam de eik regelmatig terug als onderzoeksobject. En dat had dan meestal betrekking op de zomereik. De wintereik komt in Nederland maar weinig voor, eigenlijk alleen op de Veluwe, Utrechtse heuvelrug en in Zuid-Limburg. In Noord-Nederland komt hij maar sporadisch voor. In Drenthe heb ik wat wintereiken gezien in de Emmerdennen.
Zomer- en wintereiken zijn het gemakkelijkst te onderscheiden aan de hand van de bladsteel. De wintereik heeft een duidelijke lange bladsteel. De zomereik heeft geen bladsteel (ook wel zittend blad genaamd). Er wordt wel beweerd dat de wintereik door het beweeglijke blad de verdamping meer kan afremmen en daardoor beter bestand zou zijn tegen droogte en hitte. Ook de sterharen aan de achterzijde van het blad zouden hier aan bij kunnen dragen. Misschien heeft de wintereik in deze tijd van klimaatverandering wel betere overlevingskansen dan de zomereik!
Monumentale eiken en eikenbossen in Drenthe
In Drente staan prachtige oude eiken. In de lijst van monumentale bomen van de Bomenstichting staan een heel stel zomereiken genoemd met een omtrek van 3 meter of meer (gemeten op 1.30 m meter boven de grond). Deze bomen zijn dus 1 – 1,5 meter in doorsnee. De oudste hiervan hebben een leeftijd van meer dan 300 jaar! Een mooi voorbeeld van zo’n oude knar, die er overigens nog zeer vitaal uitziet, is de Dikke Boom bij Havezathe Mensinge in Roden. Deze heeft een doorsnee van meer dan 1.50 meter en wordt geschat op ongeveer 250 jaar. Zulke bomen kunnen, als het klimaat niet al te veel verandert, nog eeuwen mee. Het gaat hier steeds om zomereiken. Monumentale wintereiken zijn in Drenthe niet gevonden.
Ook komen er in Drenthe een aantal zeer waardevolle, oude eikenbossen voor met een hoge natuurkwaliteit. Voorbeelden van dit soort oude eikenbossen zijn het Norgerholt, Mantingerbos en Amerbos. Het Norgerholt was vroeger een markebos, waarin de leden van de marke hout mochten oogsten. Op deze plek staat al eeuwen lang bos. Het wordt al genoemd in 1595. De oudste bomen, die er nu nog staan zijn van ca. 1850, dus ongeveer 175 jaar oud. De oude eikenbossen hebben zich lange tijd vrijwel ongestoord kunnen ontwikkelen. Hierdoor komen er nog bij oud bos horende plantensoorten voor zoals dalkruid, bosmuur en zevenster.
Eiken bij hunebedden
Bij de meeste hunebedden van Drenthe staan ook eiken. Naar mijn inschatting zijn deze deels geplant en deels spontaan opgekomen. In de tijd dat Van Giffen (rond 1920) de hunebedden onderzocht en beschreef, was het vaak behoorlijk kaal rondom de hunebedden (zie foto). Op het hoogtepunt van de beweiding van de heidevelden met schapen (eind negentiende eeuw) is het vaak nog kaler geweest.
Ook bij grafheuvels worden veel eiken aangetroffen. Een mooi voorbeeld is de zogenaamde steenkisteik bij een heuvelgraf tussen Borger en Drouwen Deze wordt geschat op dik 200 jaar.
Eiken kunnen echt oud worden
Eiken kunnen echt lang mee. Bij de hunebedden staan er al enkele van meer dan 200 jaar. Bij hunebed D22 (Bronneger) stond op de foto uit het onderzoek van Van Giffen rond 1920 al een forse eik die in vrijstand was opgegroeid. Later zijn hier stamdelen van afgescheurd, maar hij staat er nog steeds.
Eiken zijn in staat uit nieuwe stamloten weer nieuwe takken te vormen en soms zelfs een hele kroon zodat ze dan weer lang door kunnen. Een prachtig voorbeeld hiervan is te zien in Erle, een dorpje net over de Duitse grens, bij Bocholt. Deze oude eik, waaronder vroeger recht werd gesproken, heeft een stam met een doorsnee van ongeveer 4 meter en wordt geschat op tussen 800 en 1300 jaar. Omdat de boom grotendeels hol is van binnen kan de leeftijd niet via jaarringen exacter worden aangegeven. Het is onvoorstelbaar dat deze boom nog steeds een (nieuw aangemaakte) vitale kroon heeft.
Vraag
Over de interessante boomsoort eik valt veel te schrijven. Misschien zijn er lezers die specifieke vragen hebben over eiken in Drenthe en bij archeologische monumenten. Laat het mij dan weten, dan kan ik daar later misschien op ingaan (oosterbaana@gmail.com).
Wilt u meer lezen over de zomer- en wintereik in ons land? Dan vind u mijn boek wellicht interessant: ONZE EIK. Betekenis, biologie, gebruik en toekomst van zomer- en wintereik in Nederland. ISBN978-94-6345-459-9. Het is te koop via www.boekenbestellen.nl en het ligt ook te koop in het Hunebedcentrum in Borger.
