In België zijn twee dolmens en meerdere menhirs te vinden in de omgeving van Wéris. Op de Place de la Pierre (het plein van de stenen) in Wéris, ooit was dit plein een kerkhof, werpt een monumentale notenboom zijn schaduw en bij die boom ligt de Pierre d’Août (augustussteen). Dit is een enorm blok puddingsteen, door de dorpelingen uitgehakt en in augustus 1982 hierheen gesleept op de wijze van hun verre voorouders. Binnen de omheining van het oude dorpskerkhof markeert de 11e-eeuwse Romaanse kerk het historische centrum van het dorp.
De dolmen van Wéris, noordelijk, en de dolmen van Oppagne, zuidelijk, liggen ten westen van het dorpje Wéris. In het verleden hebben er zeker nog een tiental megalithische monumenten gestaan die inmiddels vernietigd zijn. De vijf plekken met menhirs zijn van noord naar zuid:
- Menhir van Ozo, tussen Ozo en Izier
- Menhir van Heyd, bij Heyd en Tour
- Menhir van Morville, bij Morville
- Menhir Danthine, onderdeel van “Champ de la Longue Pierre”
- Menhirs van Oppagne, bij Oppagne
Daarnaast staan er ook menhirs bij de beide dolmens. Er zijn diverse legendes aan de stenen verbonden en er wordt een verband gelegd met de equinoxen, rond 20 maart en rond 23 september. Een equinox is een tijdstip in het jaar waarop de zon loodrecht boven de evenaar staat, of anders bekeken, de tijd dat de zon door een van de snijpunten van de ecliptica en hemelequator gaat.
De verschillende megalieten in de omgeving vormen verschillende alignmenten die evenwijdig aan elkaar gelegen zijn.
Vanaf de Pierre Haina zie je enkele megalieten van het domein van Wéris (en meer bepaald de dolmen van Wéris I, die zich hemelsbreed op 1400 meter afstand bevindt).
Ondanks zijn bijnaam Witte Menhir is de Pierre Haina geen menhir, maar een uit het puddingsteenrif stekende rotsblok, gelegen op een hoogte van 370 meter. Het rotsblok heeft een hoogte van ongeveer drie meter en staat schuin (met een hellingshoek van 60 graden).
Tijdens de equinoxen gaat de zon onder achter de dolmen Wéris I als de waarneming vanaf de steen Pierre Haina wordt gedaan. Dit is tijdens de lente- en herfstequinox rond 21.09 uur te zien. Bovendien zou tijdens de zomerzonnewende de zon achter de Pierre Haina opkomen als men zich bij de drie menhirs van Oppagne bevindt. Het woord “Haina” zou keltisch zijn voor “Steen der Ouden”.
Volgens een van de legendes is de Pierre Haina de stop die een onderaardse galerij afsluit. Deze schacht zou leiden tot diep in het centrum van de aardbol, daar waar de duivel in zijn hellevuur heerst. Soms duwde de duivel de Pierre Haina van zijn plek om rond te dwalen in de omgeving. Niemand heeft de duivel ooit gezien, want voor het kraaien van de haan was hij weer verdwenen en stond de steen weer op zijn plaats.
Volgens de legende gebruikt de duivel een gat dat door de Pierre Haina wordt verstopt om naar het centrum van de aarde (hel) af te dalen. Daarna zal hij rusten op het Duivelsbed dat zich 225 meter lager bevindt.
Volgens de overlevering werd de Pierre Haina elk jaar op de herfstnachtevening door de inwoners van Wéris witgekalkt om de steen te zuiveren en de duivel ervan weg te houden. Deze actie vindt plaats in het kader van festiviteiten waarbij men danste, dronk en at rond de steen. De reden van het wit schilderen wordt verschillend uitgelegd. Volgens een verhaal kreeg de bevolking genoeg van de duivel die de Pierre Haina gebruikte en vergaderde over een oplossing hiervoor. Toen een klein meisje in een wit kleed binnenkwam wisten ze het: ze moesten de steen in zuiver wit schilderen. De duivel haatte de pure witte kleur en bleef weg uit Wéris.
De in onbruik geraakte traditie werd hernomen door de Leuvense professor, Ernest Pirson, die elk jaar de rite kwam voltrekken. Hij deed dit tot aan zijn dood en beweerde dat de steen volgens de ouden vanaf Leuven kon worden gezien. De “Groep Ariane” van het Europees Instituut voor Symboliek en Geschiedenis heeft in 1975 de traditie opgerakeld en de menhir wordt sindsdien weer jaarlijks witgekalkt.
Een ander verhaal is die over een pastoor uit Fanzel die dringend naar Morville moest. Het was heel slecht weer en ijskoud. Voor hij het wist sprak hij godlasterende woorden uit. God hoorde dit en strafte hem: hij veranderde de arme pastoor in een steen die hier zou blijven staan tot in de eeuwigheid. De Pierre Haina is volgens dit verhaal dus een versteende pastoor. Er zijn veel verhalen over verstening in verband te brengen met megalieten en andere bijzondere stenen.
Er zijn nog andere verhalen. Een legende vertelt dat een molenaar uit de Aisne-vallei had beloofd zijn ziel aan de duivel te leveren als deze hem voor een dam of dijk zou bouwen om zijn molen te bevoorraden. Wat ’s nachts ook geschiedde, want de duivel houdt van de beloning in de vorm van zielen. Maar de volgende dag hield de molenaar zich niet aan zijn woord en de duivel vernietigde het bouwwerk onmiddellijk. Moe van dit werk, kwam de duivel op de Duivelsbed steen te rusten. De fundamenten van de duivelse dijk vindt men nog in het gehucht Roche-à-Frène.
Het duivelsbed vormt ook alignementen met de rest van de menhirs. Door de unieke vorm van de steen gaan sommigen ervan uit dat er verschillende rituelen op en rond het duivelsbed gedaan werden.
De drie grote menhirs van Oppange zijn ontdekt in 1888. Een prachtige plaats waar er naast de menhirs een koortsboom staat. Aan een koortsboom (ook wel lapjesboom genoemd) hangen mensen al eeuwenlang stukjes stof van hun kledij om ziekte en koorts tegen te gaan. Dit ritueel doen nog steeds vele mensen bij deze koortsboom bij de menhirs van Oppagne. Dit doet denken aan een bijzondere steen nabij een bron en kapel bij La-Roche-en-Ardenne in België. Mensen plaatsen nog altijd kruisjes rond de bron en er hangen lapjes in een nabijgelegen boom, zoals werd verteld in Heilige stenen en miraculeuze bronnen.
Al vaker werden bijzondere stenen in België genoemd in andere artikelen. Zoals de Pas-Bayard steen, die ten oosten van de menhirs van Oppange gelegen is, in Pas-Bayard; hoefafdrukken in stenen in België en de heksensteen op de Grote Markt van Lier. Volgens sommige verhalen gaat het bij deze heksensteen om het middelpunt van de wereld. Tot de heraanleg van de Grote Markt in 2012 was het ‘rondeke van de Grote Markt’, de heksensteen, omgeven door een unieke spiraal van kasseien. De steen toont de plek waar Cathelyne Van den Bulcke uit Nijlen onterecht als heks verbrand werd. De steen is inmiddels op een andere plek komen te liggen.
De menhirs die in het verlengde van het portaal van de dolmen Wéris I staan zijn allen, op drie na, afkomstig uit de weilanden in de omgeving. Boeren uit de omgeving hebben deze stenen verplaatst om zo niet hinder te hebben van de keien. In 1885-1886 werd de dolmen min of meer deskundig gerestaureerd, waarbij men tevens een hek plaatste rond het object. Bij de opgraving kwamen Romeinse munten boven water. Naast de dolmen lag een Romeinse weg (nu nog Chemin des Romains geheten) en de dolmen is door Romeinen reeds bezocht en bekeken. In 1991 werd de dolmen opnieuw gerestaureerd en heeft men het hek weggehaald.
Niet alle menhirs in de omgeving van Wéris zijn nog op de originele plek te vinden. In het verleden zijn ze omgegooid en bedolven. Pas in de negentiende en twintigste eeuw zijn ze weer teruggevonden en opnieuw rechtop gezet. Andere megalieten zijn helaas vernietigd, er hebben nog veel meer in het landschap rondom Wéris gestaan.
Ook de dolmen van Oppange was bijna vernietigd. In 1888 besloot een boerenzoon om de grote stenen in het veld die het ploegen extra zwaar maakten uit te graven en te verslepen. Daarbij ontdekte hij dat de stenen deel uitmaakten van een dolmen. Toen werd ook reeds bekend dat er drie menhirs bij de dolmen waren te vinden. In 1986 werden bij opgravingen nog twee menhirs aan de oostzijde ontdekt. In 1996 werden hier opgravingen gedaan door Michel Toussaint. In de zestiende eeuw zouden de menhirs in de grond zijn weggestopt, maar vier ervan werden na de opgravingen in de lente van 1997 weer rechtop op hun oorspronkelijke plaats gezet. De vijfde menhir ligt ernaast omdat onduidelijk is waar deze oorspronkelijk heeft gestaan.
Marinda Ruiter
Bronnen
Wikipedia
https://florencefeelgoodblog.wordpress.com/tag/ardennen/
https://www.megalithes-weris.be/page_nl.php?p=7
https://www.routeyou.com/nl-be/location/view/4602295/place-de-la-pierre
https://www.megalithes-weris.be/page_nl.php?p=7
https://www.routeyou.com/nl-be/location/view/4602298/pierre-haina
https://www.onzenatuur.be/artikel/op-zoek-naar-dolmens-en-menhirs-met-het-groot-wandelboek-ardennen
https://florencefeelgoodblog.wordpress.com/tag/ardennen/
http://www.megalithe.be/monuments/weris
