Twaalf grote rechthoekige stenen staan opgesteld bij Langenbach, in het landkreis Hof in Duitsland. Ze worden de twaalf apostelen, Zwölf Apostel, genoemd. In Duitsland liggen nog meer verzamelingen menhirs met eenzelfde benaming, ook in Engeland en Frankrijk zijn voorchristelijke cultusstenen te vinden die tijdens de kerstening vernoemd werden naar de twaalf apostelen.
Met een apostel wordt in de christelijke traditie iemand bedoeld, die door Jezus is uitgezonden om het evangelie te verspreiden. Marcus 3:14-15 zegt: “Hij stelde twaalf van hen aan als apostel; ze moesten hem vergezellen en hij wilde hen ook uitzenden om het goede nieuws bekend te maken. Ze kregen de macht om demonen uit te drijven.”
De steenrij is uitgelijnd in noord-zuid richting, maar wijkt zo’n 10 graden af in oostelijke richting aan de noordkant. De kleinste stenen staan aan de zuidelijke kant, de hogere zijn aan de noordkant geplaatst. De steenrij is zo’n 15 meter lang. Op de twee meest noordelijk geplaatste stenen zijn bewerkingen uit de nieuwe steentijd zichtbaar.
Volgens de verhalen hadden twee boeren onenigheid en werden de stenen door één van de boeren geplaatst, om de doorgang te blokkeren. Ook wordt verteld dat er stenen zijn verplaatst in meer recente tijden. De Judas-steen zou verdwenen zijn. Ongeveer 300 meter ten zuiden van de twaalf apostelen is een andere steenrij te vinden. Ze zijn niet zichtbaar vanaf de andere steenrij. Hier gaat het om drie staande en twee liggende stenen. Deze stenen staan noordwestelijk-zuidoostelijk opgesteld en de rij is 13 meter lang.
Volgens Adam Ott vormen de steenrijen een observatorium. Dit wordt ook vermeld op het informatiebord bij de stenen. Volgens Alfred Völkel is er een prehistorische cultusplaats geweest op zo’n 100 meter ten westen van de steenrij.
De Zwölf Apostel (ook wel Apostelsteine genoemd) bij Ahlhorn, in het landkreis Oldenburg, waren oorspronkelijk gerangschikt in twee cirkels van verschillende grootte. Een enkele steen stond ten noordoosten ervan. Volgens Karl Michaelsen wees de as van de middelpunten van de twee cirkels naar de geïsoleerde steen met slechts een minimale afwijking naar het punt waarop de zon opkomt op de zomerzonnewende.
Volgens Karl Michaelsen, directeur van het Oldenburgische Staatsmuseum, wees de as van de middelpunten van de twee cirkels naar de geïsoleerde steen met slechts een minimale afwijking naar het punt waarop de zon opkwam op de zomerzonnewende. Dit betekent dat het zogenaamde kalenderstenen kunnen zijn, waarmee de bouwers de seizoenen bepaalden.
Michaelsen heeft zijn beklag gedaan dat bij de aanleg van de visvijvers in 1922 een pad (grijs) en een toevoerleiding (blauw) dwars door de stenen waren gelegd, die toen al op de monumentenlijst stonden. Hij vermoedde dat er 2 stenen begraven zijn onder het pad.
Bij Saal, in het landkreis Vorpommern-Rügen, liggen 13 stenen die Zwölf Apostelsteine genoemd worden. In de Middeleeuwen werd deze plek beschouwd als een ontmoetingsplaats voor heksen. In de omgeving liggen nog restanten van twee andere steencirkels.
In Frankrijk heb je Pierre des douze Apôtres de Meisenthal (de steen van de twaalf apostelen in Meisenthal). Hier gaat het om een Breitenstein. Letterlijk vertaald met brede steen of grenssteen is de Breitenstein een blok rode zandsteen met een hoogte van vier meter veertig. Vroegere vermeldingen: Breidestain (1170); Breitesten (1196); Breistenstein (1295); Breitenstein (1592). In het Rijnlands Lotharingen Frankisch: Breidestän en in 713 werd deze steen al vermeld als latra petra. Een Breitenstein wordt vaak in verband gebracht met vruchtbaarheid en het huwelijk, zie ook trouwen bij een megaliet.
De oorsprong is Keltisch, de steen werd tussen de 5e en 4e eeuw voor Christus opgericht. Deze megaliet vertegenwoordigde het kruispunt van Keltische wegen en werd opgericht als een herkenningspunt. Volgens de mondelinge overlevering werd de steen gebruikt als offersteen of opgericht ter ere van een godheid. Later zou de monoliet de plaats markeren van de begraafplaats van een heidense generaal. Dan komt de langzame kerstening van deze Germaanse streken op gang.
De menhir werd gekerstend in 1787 en hernoemd volgens een techniek die bestaat uit het behouden van alle eerbiedwaardige voorwerpen van de oude culten, terwijl ze een christelijke oriëntatie krijgen. Volgens de verhalen ging het om een houthandelaar die zich aan zijn gelofte hield, hij liet drie apostelafbeeldingen op de zijkanten aanbrengen.
Veel later werd het monument voorzien van een afbeelding van 1,50 meter hoog, die Christus aan het kruis voorstelt (geflankeerd door de Heilige Maagd en Maria Magdalena aan zijn voeten). Beneden op de rand lijken de twaalf apostelen, in reliëf (drie aan elke kant) over het bos te waken, kijkend naar de vier horizonten.
In oude geschriften komt deze steen waarschijnlijk ook voor als ”Lata Petra” in de grenslijn die sinds 1606 de respectievelijke domeinen van de Hertogen van Lotharingen en de graven van Hanau splitst. De Breitenstein ligt op de grens tussen Germania superior en Gallia Belgica. Melanchthon, de favoriete discipel van Luther, predikt de Reformatie op dit kruispunt en het is niet moeilijk om te geloven dat hij het met succes doet, aangezien bijna alle dorpen van de vallei een sterke protestantse meerderheid hebben.
Onder de bijeenkomsten waarvoor deze steen als verzamelteken dient, is er een die al heel lang bestaat. Dit is een bijeenkomst van de zigeuners. Elk jaar, op 15 augustus, ontmoeten stammen van zigeuners elkaar hier aan het einde van een reis waarvan de lengte en omstandigheden ons vandaag zouden afschrikken.
Een van de vreemdste en een van de allereerste gekerstende Bretonse menhirs is gelegen op een plaats genaamd Rungléo nabij het kasteel van Rosmorduc, op de weg naar L’Hôpital-Camfrout. Deze steen van 2,18 meter hoog, oorspronkelijk een menhir of mijlpaal, werd gekerstend op een onbekende datum tussen de romaanse periode en de 15e eeuw. Het heeft een kruis bovenaan en vier rijen in laag reliëf verdeeld in nissen.
De bovenste nis herbergt Christus die zegent met zijn rechterhand en een wereldbol in zijn linkerhand houdt. Hieronder staan nog drie rijen van vier nissen die elk een apostel bevatten, bovenaan van links naar rechts Petrus, Andreas, Jacobus de Grotere (zoon van Zebedeüs) en Johannes, in de middelste rij Thomas, Jacobus (zoon van Alpheus), Filippus, Bartholomeus en daaronder Mattheüs, Matthias, Simon en Thadeus.
Andere calvaries die de twaalf apostelen in drie rijen van vier vertegenwoordigen bestaan in Ierland in County Kildare, ten oosten van Dublin (het Moone High Cross), het noordelijke Castledermot High Cross (waar ook Adam en Eva op te zien zijn) en de oostkant van een grote stèle bij de site van Old Kilcullen.
Ook in Engeland is een monument te vinden met eenzelfde naam. The Twelve Apostles is een steencirkel in West Yorkshire, nabij Ilkley en Burley. De cirkel ligt iets meer dan 800 meter ten noordwesten van de nabijgelegen Grubstones-cirkel. Deze ‘Twaalf Apostelen’ bestaat uit de overblijfselen van een stenen cirkel met een diameter van ongeveer 15 meter. De cirkel had oorspronkelijk tussen de 16 en 20 stenen, maar is nu teruggebracht tot 12 stenen. De stenen zijn gemaakt van het lokale Millstone Grit (zandsteen).
Alle stenen waren halverwege de 20e eeuw gevallen en lagen los op de grond. De cirkel bevond zich binnen een bank van 1,2 meter breed en 0,6 meter hoog. De oever was in de jaren twintig nog traceerbaar, maar is sindsdien blijkbaar geërodeerd door bezoekers die er over heen lopen. In het midden van de cirkel bevond zich een kleine heuvel, mogelijk de verstoorde overblijfselen van een grafheuvel.
In 1971 deed een groep amateurs een ongeoorloofde poging om de gevallen stenen weer overeind te zetten, maar al snel vielen de stenen weer. De stenen zijn inmiddels opnieuw overeind gezet. Het is niet duidelijk wie ze heeft opgericht, en ook niet wanneer. De site lijdt aan ernstige erosie door bezoekers. Vroeger was de site verborgen onder heide, maar ligt nu zichtbaar in een gebied met kale, vertrapte grond. Het wordt beschouwd als een van de meest beschadigde prehistorische vindplaatsen in West Yorkshire.
Voorchristelijke cultusstenen werden vaker hernoemd en kregen de naam van een heilige. Op deze manier werden ze opgenomen in het christelijk geloof. Zie ook Gekerstende stenen, Gekerstende stenen in Frankrijk en Heilige stenen en miraculeuze bronnen. Andere stenen werden in een christelijk heiligdom opgenomen, zoals De stenen godin bij het bronheiligdom van Notre-Dame-de-la-Vie (Frankrijk) en De ingemetselde monoliet in de bedevaartskerk van Betenbrunn. Weer andere stenen werden verbonden aan de duivel, zoals De Teufelsstein op het Domplein van Halberstadt, De Deiwelssteen of Groësteen in Luxemburg, De duivel en hunebedden bij Vehrte en Duivel en engel, megalieten in Nederland. En vele stenen werden vernietigd.
Marinda Ruiter
Bronnen
Megalithen in Deutschland, Rätselhafte Grosssteingräber, Hinkelsteine und Steinkreise, Ulirch Magin
Wikipedia
Menhire in Deutschland, Johannes Groht, herausgegeben on Harald Meller
http://www.buergerverein-ahlhorn.de/ahlhorn-umzu/ah_steine.htm
http://tw.strahlen.org/praehistorie/mvp/saal.html
Afbeeldingen
Zwölf Apostel – Von Mef.ellingen – Eigenes Werk, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=20970605
Een apostel predikt, Giovanni Paolo Panin, 1755 – 1760 – Giovanni Paolo Panini, Public domain, via Wikimedia Commons
De Apostelsteine, Saal – Christian Pagenkopf
Pierre des 12 apôtres – Par Peter 111 — Travail personnel, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=18080638
Schilderij van Adrien Dauzats (1808 – 1868) – Domaine public, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=902496
Croix des Apôtres, menhir sculpté, entre l’Hôpital et Logonna –
The Twelve Apostles – By Hugh Chappell, CC BY-SA 2.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=14398411
