Voorbij de horizon

Vuursteen is een van de meest gebruikte grondstoffen in de Prehistorie. Het wordt lokaal in Drenthe veel gevonden. Deze stenen zijn op dezelfde manier naar Drenthe gekomen als de bekende hunebedstenen, namelijk door het landijs tijdens de voorlaatste ijstijd. Vuursteen is een steensoort dat gemakkelijk te bewerken is. Door bewerking van vuursteen kan het erg scherp worden. Het kon in allerlei werktuigen worden verwerkt zoals bijvoorbeeld pijlpunten, messen en bijlen. Vuursteen heeft daarnaast ook verschillende kleuren. Deze kleuren geven aan waar het gesteente oorspronkelijk vandaan komt. Deze kleuren lopen uiteen van grijs tot bruin en goudkleurig tot vuurrood.

Op ontdekkingsreis
Vuursteen is niet altijd geschikt om te bewerken. Dit heeft te maken met de kwaliteit van het gesteente. Soms heeft een vuursteen lang aan het oppervlakte gelegen onder invloed van het weer dat ervoor kan zorgen dat de kwaliteit beïnvloed wordt. Als de kwaliteit minder is, is het mogelijk dat vuursteen kan breken tijdens de bewerking. Hierdoor kan er niet het juiste object van worden gemaakt. Om aan goed vuursteen te komen, werden er daardoor langere reizen gemaakt. Hiermee gingen mensen op reis om vuursteen te halen in ver gelegen gebieden, zoals het noorden van Duitsland, Denemarken en Frankrijk. Ieder gebied heeft daarbij ook verschillende kleuren vuursteen wat daar ter plekke voorkomt. Er was ook sprake van handel in onbewerkt vuursteen of halffabrikaten. Het object is hierbij al voorbewerkt maar nog niet helemaal af.

Het land staat op zijn kop
Van alle soorten en kleuren vuursteen, is er een die het meeste tot de verbeelding spreekt. Dit is Helgoland vuursteen. Dit type vuursteen is makkelijk te herkennen aan zijn diep donkerrode kleur. Het is vernoemd naar het eiland Helgoland waar het vuursteen gevonden wordt. Dit eiland wordt gekenmerkt door felrode kliffen die van ver al te zien zijn.

Het bijzondere is dat dit eiland verder in zee ligt. Het ligt op ongeveer 70 kilometer afstand van de Duitse kust. Dit eiland is daarmee ook niet te zien vanaf het vaste land. Om Helgoland te kunnen bereiken waren er boten nodig. Deze boten moesten stevig genoeg zijn om de zee te trotseren en ook uiteraard om het zware vuursteen mee terug te kunnen nemen. Hoe wisten de prehistorische mensen dan waar dit eiland lag? Daar zijn archeologen het nog niet over uit.

Het eiland is dus niet zomaar zichtbaar, behalve onder speciale omstandigheden. Het is mogelijk dat het eiland kort gezien kan worden in de vorm van een fata morgana. Hierbij verschijnt er in zee in feite een weerspiegeling van het eiland. Deze weerspiegeling staat hierbij wel op zijn kop! Is het mogelijk dat de Prehistorische mensen een fata morgana hebben gezien, en daarmee wisten waar het eiland lag? Dit zou een mogelijke verklaring kunnen zijn.

De rituele bijl
Van vuursteen werden veel vuurstenen bijlen gemaakt. Deze werden veel gebruikt door het Trechterbekervolk. Een van de functies van deze bijlen was voor het kappen van bomen.  Naast de bijlen die als gebruiksvoorwerpen werden gebruikt, was er nog een ander type bijl namelijk voor rituelen. Deze rituele vuurstenen bijlen zien er hetzelfde uit als de andere bijlen. Wel zijn de rituele bijlen een stuk groter. Deze grootte is niet praktisch om te gebruiken voor bijvoorbeeld het kappen van bomen. Er zijn in Drenthe veel van dit soort rituele bijlen teruggevonden. Een voorbeeld hiervan is de vuurstenen bijlen verzameling die gevonden is in Een. Het grootste gedeelte wordt gevonden in het veen, vermoedelijk als veenoffer. Deze bijlen hebben geen gebruikssporen op het oppervlak en zijn niet geslepen. Wel worden er sporen gevonden van wrijving met zachte materialen, zoals bijvoorbeeld stof. Dit kan erop duiden dat ze vaak in stof zijn gewikkeld om te vervoeren over lange afstanden. Uiteindelijk zijn ze dus in het veen gelegd. Er worden zowel rituele bijlen alleen gevonden als in kleine groepjes bij elkaar.

De rituele bijlen werden gemaakt van vuursteen dat afkomstig is uit Noord-Duitsland en Denemarken. Twee van deze vuursteen typen heten het Sleeswijk-Holstein vuursteen en het Helgoland vuursteen. Helgoland kennen we nog als het vuursteen met de mooie donkerrode kleur. Deze kleur kan een reden zijn waarom juist dit Helgoland vuursteen gekozen is om te bewerken tot rituele bijl. Wat de functie van deze bijlen was bij rituelen, is niet zeker. Mogelijk stond de bijl symbool voor hogere machten. Dit zou terug kunnen leiden naar het eiland Helgoland. Er kan hierbij gedacht worden dat de mensen van de Trechterbekercultuur het eiland als het huis hebben gezien van hogere machten. De weerspiegeling die hierbij af en toe te zien is staat niet alleen op zijn kop, maar het hele eiland zweeft ook in de lucht zonder zichtbare connectie met de zee. Dit kan er erg mysterieus uit zien. Of dit echt de reden is kunnen archeologen helaas niet zeker weten, omdat we het de mensen niet meer zelf kunnen vragen.

Literatuur

Klimscha, F., & Wiggering, L. (2022). Die erfindung der götter steinzeit im norden. Einde Ausstellung des Niedersächsischen Landesmuseums Hannover. Niedersachsen.

Sanden, van der, W., (2018). Geschiedenis van Drenthe. Een archeologisch perspectief. Koninklijke Van Gorcum b.v..