Het Overijsselse dorp Den Ham gaat eens per jaar terug naar het jaar 1678 in een historisch schouwspel met wolven, heksen en bijgeloof. De gotische kerktoren van Den Ham, die voornamelijk uit bakstenen bestaat, bevat een opvallende steen. In de zuidwestelijke hoek is een grote veldkei ingemetseld.
De herkomst van de steen is niet bekend. Dat deze steen zo opvallend in de kerktoren is verwerkt, lijkt er op te duiden dat de steen al voor de kerktoren werd gebouwd belangrijk was. De kerktoren is het oudste overblijfsel van de kerk die aan De Brink gelegen is.
De brink is van oorsprong de boerengebruiksruimte waar het vee werd verzameld om daarmee als kudde naar de gemeenschappelijke weidegronden te gaan. Dit gaat terug tot de Germaans Tijd. Toen was de brink een plek voor festivals, voor gemeenschapsactiviteiten (dorpsoven, gemeenschapsslachting) en kon het ook dienen als heilige plaats van aanbidding, plaats voor raadsvergaderingen (dingplaats) of plaats van executie voor Germaanse stammenwetten. Daarnaast waren er af en toe processiepaden naar de brink of Germaanse begraafplaatsen bij de brink gelegen.
Het komt vaker voor dat opvallende stenen vlakbij een kerk liggen of worden verwerkt in het kerkgebouw of de kerktoren, zoals de ingemetselde monolieit in de bedevaartskerk van Betenbrunn. Op deze manier werden voorchristelijke cultus-stenen gekerstend. Het kan dus zijn dat de veldkei die nu in de kerktoren van Den Ham is ingemetseld al voor de bouw van de kerk op deze plaats aanwezig was. Het zou kunnen gaan om een van de ‘offerstenen’ of ‘altaarstenen’, ook wel ’tafelstenen’ genoemd. Er liggen er in Twente verschillende van, bijna allemaal bij kerken.
In een oorkonde, gedateerd 5 juni 1412, wordt gesproken van de Onze Lieve Vrouwenkerk in Den Ham. De enige informatie over de kerktoren is dat de bouw tussen 1325 en 1425 heeft plaatsgevonden. In 1607 is de toren hersteld. De toren staat aan de westzijde van de huidige kerk, die in 1839 geheel vernieuwd werd. Deze – op een oeverwal gelegen – kerk is gebouwd op de fundamenten van haar voorganger.
Een bekende sage uit de omgeving gaat over De Groene Jager. In dit verhaal wordt een jonge vrouw, Gisela, gedwongen te trouwen met Eert; een veel oudere man die zij niet verkiest. De oude man heeft haar geliefde, Joncker Arent, gevangen gezet en laat iedereen denken dat hij dood is. Een heidin met de naam Jolande vertelt Gisela echter dat haar geliefde is opgesloten in de kerker. Er wordt een plan gesmeed om hem te laten ontsnappen. Heer Evert ontdekt alles en laat Gisela en Jolande bij Arent in de kerker smijten.
Evert verspreidt het bericht, dat Gisela op één van haar wandelingen door een weerwolf is weggesleept. ’s Nachts tussen 12 en 1 ziet men volgens de verhalen een vrouw in wit nachtgewaad in de Eerder bossen. Zij vlucht naar “De Groene Jager”, de plek waar Arent in een hinderlaag werd gelokt (en waar nu een zwembad is met deze naam). Hier wordt zij opgewacht door een ridder met een groene veer op zijn helm. Samen begeven zij zich in de richting van kasteel Eerde, waar zij dan plotseling verdwijnen.
In het begin van de 18e eeuw werd kasteel Eerde aangekocht door Johan Werner van Pallandt. Het gebouw werd toen tot de grond toe afgebroken. Ook de onderaardse gewelven werden gesloopt. In het laatste gewelf vond men drie geraamten. Twee ervan lagen zo dicht bij elkaar, dat het leek alsof ze, elkaar omarmend, gestorven waren.
Niet alleen in Den Ham is een grote steen ingemetseld. Dit komt ook voor in de kerk van Rijssen en twee kerken in Drenthe.
Marinda Ruiter
Langs oude krachtplekken in het Overijsselse Vechtdal, VVV fiets en autoroute van 120 km
https://www.beleven.org/verhaal/de_groene_jager
https://www.canonvannederland.nl/nl/overijssel/salland/den-ham-vroomshoop/kerk-
https://rijksmonumenten.nl/monument/19999/kerktoren/den-ham/
https://www.kerkdenham.nl/omgeving
Afbeeldingen
Den Ham 1761 – 1828 – By Rijksmuseum – http://hdl.handle.net/10934/RM0001.COLLECT.236008, CC0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=84511911
De steen is nog net te zien in de hoek van de toren, foto 1963 – By Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=23566655
